Από τον Erim στον Davutoglu

Προσφάτως απέκτησα το εμβληματικό έργο του αειμνήστου Νεοκλέους Σαρρή "Η άλλη πλευρά", που μελετά την εξέλιξη του κυπριακού ζητήματος μέσα από τουρκικές πηγές.

Μία από τις πλέον αξιομνημόνευτες συνεισφορές του πονήματος στην ιστορία και την πολιτική είναι η μετάφραση και παρουσίαση για πρώτη φορά στο ελληνόφωνο κοινό των περιβοήτων εκθέσεων του Τούρκου καθηγητή Nihat Erim [1], για την στρατηγική που θα έπρεπε να ακολουθήσει η Τουρκία όσον αφορά την Κύπρο.

Οι εκθέσεις αυτές, τόσο λόγω του περιεχομένου τους, όσο και του τρόπου που συνετάχθησαν, καθώς και της απηχήσεως που απέκτησαν στην τουρκική πολιτική είναι αποκαλυπτικές για τον τρόπο που σκέπτεται και ενεργεί η "άλλη πλευρά". Και αν επιθυμούμε να έχουμε πιθανότητες επιτυχούς αντιμετωπίσεως της τουρκικής απειλής, επιβάλλεται πρωτίστως να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε τον τρόπο διαμορφώσεως στρατηγικής της Τουρκίας και τις πρακτικές της.

Η αναμέτρηση με την Ιστορία

Μετά την παρέλευση και του τεσσαρακονθημέρου μνημοσύνου για τον τέως βασιλέα της Ελλάδος, θα ήθελα να σχολιάσω, εξ αφορμής του θανάτου αυτού, την σχέση μας (ως συλλογικού υποκειμένου) με το παρελθόν.

Ο θάνατος και οι διαβουλεύσεις για το είδος της κηδείας του βασιλέως Κωνσταντίνου Β΄ ανέδειξαν πάλι φοβίες, παραλογισμούς και φανατισμούς που δεν συνάδουν με τον χαρακτήρα ενός συγχρόνου λαού (και κράτους), ο οποίος θα έπρεπε να μεριμνά για το μέλλον του, έχοντας λογαριαστεί με την ιστορία του. Αλλά μάλλον το τελευταίο αποφεύγεται συστηματικώς και καταλήγει τροχοπέδη για την ουσιαστική μας πρόοδο...

Ας εξετάσουμε κάποια επί μέρους ζητήματα. Διευκρινίζω ότι δεν με αφορά η αποτίμηση της πορείας του μεταστάντος [1], αλλά το πώς και γιατί αντιμετωπίσαμε με συγκεκριμένο τρόπο τον ίδιο, τόσο εν ζωή, όσο και στον θάνατό του.

Επισυνδέσεις, υποκλοπές και συναφή θέματα...

Το τελευταίο χρονικό διάστημα ο εν Ελλάδι πολιτικός βίος έχει δηλητηριαστεί από μια ακατάσχετη σκανδαλολογία, με πλέον προβεβλημένο θέμα τους ισχυρισμούς για εκτεταμένες παρακολουθήσεις θεσμικών προσώπων, εκτός νομίμων διαδικασιών.

Ως προκαταρκτικό σχόλιο θα κατέφευγα σε μια φράση που συχνάκις επανελάμβανε ο (παρεξηγημένος και από πολλές πλευρές συκοφαντηθείς) Στέλιος Παπαθεμελής: "όπου υπάρχει έλλειμμα επιχειρημάτων παρατηρείται περίσσεια ύβρεων". Συνεκδοχικώς, όταν το επίπεδο των πολιτικών μας αντιπροσώπων είναι τέτοιο, που αδυνατούν να αρθρώσουν ουσιώδη πολιτικό λόγο και να αντιληφθούν ακόμη την ουσία της πολιτικής, η καταφυγή στην σκανδαλολογία είναι αναμενόμενη. Με πολλούς νοσταλγούς και επιδόξους μιμητές του "αυριανισμού", που παριστάνουν τους δημοσιογράφους [1], να είναι πρόθυμοι να παράσχουν τις υπηρεσίες τους στις κομματικές φατρίες...

Υπό φυσιολογικές συνθήκες, δεν θα αφιέρωνα χρόνο και φαιά ουσία για να σχολιάσω τα όσα συμβαίνουν, αν η περιρρέουσα ρητορική δεν εξελισσόταν σε απειλή για την εθνική ασφάλεια και το κύρος θεσμών, όπως οι ένοπλες δυνάμεις, που χαίρουν ευρύτατης κοινωνικής αποδοχής. Διότι το πρωτοφανές, στην εν λόγω περίπτωση, είναι πως οι αναφορές σε σκάνδαλα δεν περιορίζονται στον κομματικό βούρκο, παρά επιχειρείται εμπλοκή και των ενόπλων δυνάμεων και μάλιστα εν μέσω κρίσιμης περιόδου για τα ελληνοτουρκικά! Και είναι κρίμα να οπισθοδρομήσουμε σε τέτοιες θλιβερές και επικίνδυνες καταστάσεις, όταν, από τα Ίμια και εφεξής, κατορθώσαμε τουλάχιστον να μείνουν οι ένοπλες δυνάμεις στο απυρόβλητο του επικοινωνιακού πολέμου των κομμάτων [2].

Η Ελλάς αγνωμονούσα...

(*) Η επικεφαλίδα του άρθρου είναι παράφραση του τίτλου γνωστού ζωγραφικού έργου του Θεοδώρου Βρυζάκη ("Η Ελλάς ευγνωμονούσα", 1858). 

[ Ενημερώθηκε στις 20/11/2022, με προσθήκη παραπομπών. ]

Όταν ο Περικλής διεκήρυττε "ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος" [1], μάλλον δεν φανταζόταν ότι το νεώτερο ελλαδικό κράτος θα ερμήνευε κατά γράμμα τον λόγο του! Διότι μελανό (και αποσιωπούμενο) σημείο στην σύγχρονη πολεμική μας ιστορία αποτελεί η ελλιπής φροντίδα για τους νεκρούς μας και η περιφρόνηση της μνήμης τους.

Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της ελληνικής ακηδίας είναι τα διάσπαρτα οστά πεσόντων της Μικρασιατικής Εκστρατείας, του Βορειοηπειρωτικού Έπους [2] και της Κύπρου, ενώ στην τελευταία προστίθεται και το ακανθώδες ζήτημα των αγνοουμένων. Βεβαίως, σε όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις υφίσταται η δικαιολογία ενός εχθρικού και μη συνεργάσιμου καθεστώτος, που εμποδίζει την προσήκουσα από μέρους μας απόδοση τιμών.

Έχουμε, όμως, αντιπαραδείγματα που να καταρρίπτουν τον ισχυρισμό της αδιαφορίας του κράτους; Ένα πρόσφατο οδοιπορικό μου (από το οποίο προέρχεται και το σχετικό φωτογραφικό υλικό) σε πεδία μαχών της βορείου Ελλάδος (όπου δεν ευσταθεί η πρόφαση της ξένης επικρατείας) μάλλον συνηγορεί ότι η κρατική περιφρόνηση στην μνήμη των πεσόντων στους αγώνες του Έθνους είναι συχνό φαινόμενο και όχι εξαίρεση...

Η ποσοτική διάσταση του πολέμου

[ Ενημερώθηκε στις 07/10/2022, με προσθήκη παραπομπής σε μελέτη της CIA (1983) για ενδεχόμενο ελληνοτουρκικό πόλεμο. ]

Κατά την σύγκρουση της ΕΣΣΔ με την υπερέχουσα, στο τεχνολογικό πεδίο, Γερμανία, στον ΒΠΠ, βρήκε εφαρμογή η αποδιδόμενη στον Στάλιν έκφραση "η ποσότητα έχει την δική της ποιότητα". 

Ωστόσο, οι ασύμμετρες συγκρούσεις του 21ου αιώνος και η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος μάς έκαναν να λησμονήσουμε αυτήν την αρχή, την οποία ήλθε να υπενθυμίσει με εμφατικό τρόπο η πολεμική αναμέτρηση στην Ουκρανία. Μια παρατεταμένη σύρραξη υψηλής εντάσεως, μεταξύ κρατών (ομοίων υποκειμένων του διεθνούς συστήματος) με συγκρίσιμη ισχύ.

Θουκυδίδης επίκαιρος

Σταχυολόγηση αποσπασμάτων διαχρονικής σοφίας από το έργο του σπουδαίου Αθηναίου.

Επανάσταση '21: Επιτυχής ή ατελής;

[ Εμπλουτισμένο στις 03/04/2022 κείμενο, κατόπιν παρατηρήσεων του "Βελισαρίου", διαχειριστή του ομωνύμου ιστολογίου, τον οποίον και ευχαριστώ θερμότατα για την συνεισφορά του. ]

Σε αντίθεση με την 28η/10 και την άμεση, αυθόρμητη καθιέρωσή της, η 25η/3 εορτάσθηκε επισήμως για πρώτη φορά το 1838, σε εκτέλεση του βασιλικού διατάγματος 980/1838, το οποίο ανέφερε ότι:

Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Έλληνα, διό την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, διό την κατ' αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής και διατάττομεν την διαληφθείσαν Γραμματείαν να δημοσίευση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα.

Παρότι οι πρώτες αψιμαχίες στην Πελοπόννησο είχαν λάβει χώρα νωρίτερα και η πρώτη σημαντική πόλη (Καλαμάτα) ελευθερώθηκε στις 23/3, δεν ήταν καθόλου παράλογο ή άτοπο το σκεπτικό της θρησκευτικής και εθνικής συνεορτής. 

Εκείνο που με προβληματίζει, όμως, είναι γιατί παραμελούμε συστηματικώς την πρωταρχική επαναστατική κίνηση του Υψηλάντη, στην Μολδοβλαχία, στις 24/2.

Ο Mearsheimer, η Ουκρανία, η Ρωσία και η "Δύση"

Όταν συνέτασσα το άρθρο μου για την ουκρανική κρίση, παρέπεμψα - μεταξύ άλλων - σε προγενέστερες κρίσεις Αμερικανών αξιωματούχων, με εκείνην του καθηγητή διεθνών σχέσεων John Mearsheimer σε άρθρο του "Foreign Affairs", το 2014, να έχει δεσπόζουσα θέση. 

Αγνοούσα, όμως, την πρόσφατη (01/03/2022) συνέντευξή του στο περιοδικό "New Yorker", όπου, εκτός από μια ανασκόπηση των παλαιών θέσεών του, προβαίνει σε κάποιες εκτιμήσεις για την εξέλιξη της κρίσεως αλλά και μια γενικότερη κριτική της αμερικανικής μεταψυχροπολεμικής εξωτερικής πολιτικής.

Η συνέντευξη αυτή είναι η επιτομή της θουκυδιδείου αντιλήψεως για τον κόσμο και αξίζει να μελετηθεί εν όλω και εις βάθος. Ακολούθως αποδίδεται στα ελληνικά μια σύνοψη των κυριοτέρων θέσεών της (οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου, όπως και οι επικεφαλίδες των ενοτήτων που, εν πολλοίς, υποκαθιστούν τις ερωτήσεις του δημοσιογράφου Isaac Chotiner).

Η ουκρανική κρίση και η Ελλάδα

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου, υπήρξε το ερέθισμα για την αφύπνιση ψυχροπολεμικών συνδρόμων και πρακτικών. Το πιο απαισιόδοξο σύμπτωμα, που παρατηρώ, είναι οι μανιχαϊστικές ερμηνείες των γεγονότων, στον απλοϊκό άξονα καλού-κακού. 

Ελλείψει σφαιρικής ενημερώσεως για τις τρέχουσες εξελίξεις, καθώς οι πηγές είναι περιορισμένες, ελεγχόμενες και φιλτραριζόμενες, σε αμφότερες τις πλευρές, θα επιχειρήσω μια γενικότερη προσέγγιση.

Προφανώς και ένα τέτοιο πολυσύνθετο ζήτημα δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί στον περιορισμένο χώρο ενός άρθρου, αλλά ευελπιστώ να φωτίσω κάποιες πτυχές του που δεν έχουν αναδειχθεί από την κυρίαρχη οπτική των ΜΜΕ.

Ίμια: Μεταξύ μύθων, απομυθοποιήσεων και πραγματικότητος

[ Το κείμενο ενημερώθηκε στις 14/02/2022, κατόπιν εποικοδομητικής ανταλλαγής απόψεων με τον "Βελισάριο", διαχειριστή του ομωνύμου ιστολογίου, τον οποίον και ευχαριστώ θερμότατα. Οι φράσεις με ερυθρή γραφή είναι αμιγείς δικές του επισημάνσεις, που συμπληρώνουν το πνεύμα και τους στόχους του δικού μου κειμένου. ]

Στην ελληνική ιστορία σπανίζουν οι περίοδοι ηρεμίας. Στην ταραχώδη διαχρονία μας έχουμε καταγάγει περηφανείς νίκες, αλλά και υποστεί ολέθριες ήττες.

Πώς, όμως, αντιμετωπίζουμε και προσλαμβάνουμε αυτές τις καθοριστικές για την πορεία μας στιγμές του παρελθόντος μας; Συνήθως κυριαρχεί ο συναισθηματισμός. Τις μεν επιτυχίες μας αρεσκόμαστε να τις θαυμάζουμε, περιοριζόμενοι στο ηρωικό τους σκέλος (επ' αυτού είχα αναφερθεί σε προηγηθέν άρθρο μου, με αφορμή την επέτειο της 28ης/10). Τις δε αποτυχίες μας προσπαθούμε να τις εξορκίσουμε και είθισται να τις αποδίδουμε σε κάποια διεθνή συμπαιγνία εναντίον μας, σε προδοσία, η σε υπερτέρους εξωγενείς παράγοντες.

Είδος εν ανεπαρκεία, δυστυχώς, είναι η εις βάθος λογική επεξεργασία και ανάλυση των γεγονότων, προκειμένου να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για την προσαρμογή μας σε πιθανές παρόμοιες μελλοντικές καταστάσεις. Πώς προέκυψαν οι θρίαμβοί μας; Μπορούσαμε να τους γιγαντώσουμε περισσότερο; Υπήρχε δυνατότητα να αποφευχθούν οι καταστροφές μας; Ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα, αφού δεν τίθενται καν στον δημόσιο λόγο!

Εξαίρεση στον κανόνα αυτόν, απετέλεσε η προσπάθεια του διεθνολόγου κ. Νικολάου Παούνη να αναλύσει εκτενώς, υπό πρίσμα λογικής και ψυχραιμίας, την κρίση των Ιμίων. Εξέδωσε τα συμπεράσματά του, το 2013, στο τιτλοφορούμενο "Ίμια 1996" βιβλίο, Ωστόσο, η σύνοψη, το 2017, του βιβλίου σε σχετική μελέτη (για λογαριασμό του ΕΛΙΑΜΕΠ), με έμφαση στον στρατιωτικό κλάδο και την ισορροπία δυνάμεων, δεν νομίζω ότι δικαιώνει τις προσδοκίες για ωρίμανση της αναλυτικής μας νοοτροπίας, τουναντίον βρίθει απλουστεύσεων.

Επιθυμώντας να συνεισφέρω στην ορθολογική αποτίμηση των συμβεβηκότων του 1996, θα καταθέσω κάποιες παρατηρήσεις στην εν λόγω μελέτη.