Η αναμέτρηση με την Ιστορία

Μετά την παρέλευση και του τεσσαρακονθημέρου μνημοσύνου για τον τέως βασιλέα της Ελλάδος, θα ήθελα να σχολιάσω, εξ αφορμής του θανάτου αυτού, την σχέση μας (ως συλλογικού υποκειμένου) με το παρελθόν.

Ο θάνατος και οι διαβουλεύσεις για το είδος της κηδείας του βασιλέως Κωνσταντίνου Β΄ ανέδειξαν πάλι φοβίες, παραλογισμούς και φανατισμούς που δεν συνάδουν με τον χαρακτήρα ενός συγχρόνου λαού (και κράτους), ο οποίος θα έπρεπε να μεριμνά για το μέλλον του, έχοντας λογαριαστεί με την ιστορία του. Αλλά μάλλον το τελευταίο αποφεύγεται συστηματικώς και καταλήγει τροχοπέδη για την ουσιαστική μας πρόοδο...

Ας εξετάσουμε κάποια επί μέρους ζητήματα. Διευκρινίζω ότι δεν με αφορά η αποτίμηση της πορείας του μεταστάντος [1], αλλά το πώς και γιατί αντιμετωπίσαμε με συγκεκριμένο τρόπο τον ίδιο, τόσο εν ζωή, όσο και στον θάνατό του.

(α) Η υπηκοότητα

Η εμμονική άρνηση (από τρίτους) της ελληνικότητος ενός πρώην βασιλέα της Ελλάδος είναι τουλάχιστον υποκριτική, όταν ο ίδιος την διατράνωνε με κάθε ευκαιρία. Έχει αποδοθεί ελληνική υπηκοότητα σε κάθε τυχάρπαστο λαθρομετανάστη, με το επιχείρημα ότι το δίκαιον του αίματος είναι αναχρονιστική πρακτική, αλλά θα την επικαλούμαστε κατ' εξαίρεσιν μόνο για τον Κων/νο; Όπως δεχόμαστε ότι ένας Νιγηριανός εκ καταγωγής (Γιάννης Αντεντοκούμπο) μπορεί να θεωρεί εαυτόν Έλληνα και ως τέτοιος να λογίζεται από τους γύρω του, λόγω συνειδήσεως, το ίδιο οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και στον Κων/νο και στην οικογένειά του [2].

(β) Το τυπικό σκέλος

Ο Κων/νος υπήρξε νόμιμος ανώτατος άρχων της Ελλάδος κατά την τότε συνταγματική τάξη. Η αλλαγή πολιτεύματος αργότερα δεν αναιρεί το αξίωμά του, εφ' όσον δεν παρέβη τον τότε ισχύοντα νόμο και απεδέχθη την λαϊκή ετυμηγορία για την πολιτειακή μεταβολή [3]. Επομένως έπρεπε να τιμηθεί από την πολιτεία με τις δέουσες τιμές και όχι να κηδευτεί ως ιδιώτης. Το επιχείρημα ότι η θητεία του δεν υπήρξε ωφέλιμη [4], λόγω σωρείας λαθών, είναι όχι μόνον άτοπο, αλλά και επικίνδυνο. Άτοπο διότι - καλώς ή κακώς - το πρωτόκολλο στέκεται πάντοτε στους τύπους (ποτέ στην ουσία) και επικίνδυνο διότι θεμελιώνει ένα προηγούμενο κατά το οποίο ο οποιοσδήποτε μπορεί να αρνηθεί την θεσμική ιδιότητα οποιουδήποτε με γνώμονα υποκειμενικά κριτήρια.

(γ) Το λαϊκό προσκύνημα

Ακόμη και με το δεδομένο της ιδιωτικής κηδείας, γιατί έπρεπε να υπάρχει στενός περιορισμός στην έκθεση του θανόντος σε λαϊκό προσκύνημα, όταν την τιμή αυτήν έχουν δεχθεί πάμπολλοι ιδιώτες, από καλλιτέχνες μέχρι προέδρους αθλητικών σωματείων;

(δ) Εκμετάλλευση και προβολή

Αγνοήθηκε παντελώς η διάσταση της εκμεταλλεύσεως του γεγονότος για προβολή της Ελλάδος. Σε αντίθεση με την κηδεία της Ελισάβετ, στην Αγγλία, όπου είχε δημιουργηθεί ένας ολόκληρος επικοινωνιακός μηχανισμός για την διεθνή προώθηση του μεγαλείου της χώρας, αλλά και ένας εμπορικός μηχανισμός για την αποκόμιση οικονομικού οφέλους (μέσω αυξήσεως του τουρισμού, παραγωγής συλλεκτικών αναμνηστικών, τηλεοπτικών δικαιωμάτων, κλπ). Και αν η αίγλη του Κων/νου δεν συγκρίνεται διεθνώς με εκείνην της Ελισάβετ, αδικαιολόγητη παραμένει η χρόνια εγκατάλειψη και ερήμωση των ανακτόρων της Δεκελείας (Τατοΐου), ενώ θα μπορούσαν να είχαν αξιοποιηθεί επικερδώς ως μουσείο [5]. Και μόνο η ύπαρξη των βασιλικών τάφων είναι αρκετή, φρονώ, για την απόδειξη της ιστορικότητος του χώρου.

(ε) Συμπεράσματα

• Η γενικότερη αντιμετώπιση του θανάτου του βασιλέως Κων/νου κρίνεται μάλλον μικρόψυχη.
• Πίσω από την περιφρόνηση και την μικροψυχία διακρίνω ένα ευρύτερο σύμπλεγμα, εμφανές σε πλείστες εκφάνσεις του δημοσίου βίου: αυτό της ενοχής όσων δεν αντιστάθηκαν στην δικτατορία της περιόδου 1967-1974, οι οποίοι προσπαθούν να παραστήσουν τους "αγωνιστές" και τους "ήρωες" αναδρομικώς και εκ του ασφαλούς!
• Σε συνάφεια με το προηγούμενο, η πολιτική τάξη της χώρας δείχνει να νιώθει ανασφαλής για το καθεστώς της. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί η υστερία με τον χαρακτηρισμό "τέως" [6]; Αλίμονο αν το πολίτευμα είναι τόσο σαθρό ώστε να κινδυνεύει από το πώς θα προσφωνηθεί ένας νεκρός!!! Ίσως πολλοί να επιδιώκουν να καταπολεμήσουν τις ενοχές τους με έναν περίεργο δονκιχωτισμό, κυνηγώντας "ανεμομύλους" που δήθεν απειλούν την σύγχρονη δημοκρατία! Μόνο που η τελευταία απαιτεί πράξεις και ουσία για να στηριχθεί, αντιθέτως οι εμμονές, οι υπερβολές και η υποκρισία του μεταπολιτευτικού κατεστημένου (δυστυχώς και οι πολιτικές αστοχίες του) παράγουν μόνο νοσταλγούς των προκατόχων του...
  
• Αν δεν καταπολεμηθούν/αποβληθούν αυτές οι συμπλεγματικές συμπεριφορές (που ευδοκιμούν κατ' εξοχήν στην "αριστερά", αλλά αντιμετωπίζονται με ανοχή έως φοβία και από τους άλλους χώρους του πολιτικού συστήματος, καταντώντας "φυσιολογικές") δεν πρόκειται να απελευθερωθούν οι δημιουργικές δυνάμεις της Ελλάδος που θα την ωθούσαν σε πραγματική προοδευτική πορεία [7].
• Η απόκρυψη και λήθη περιόδων της ιστορίας μας που δεν μας ευαρεστούν ή δεν μας βολεύουν παραπέμπει σε σταλινική νοοτροπία και δεν συνιστά θετικό συστατικό για την πρόοδό μας [8]. Το αντίθετο! Μόνον η συστηματική μελέτη και παραδοχή των λαθών μας [9] οδηγεί σε βελτίωση και αποφυγή τους στο μέλλον. Και βεβαίως, αυτή η γενναία αναμέτρηση με το παρελθόν είναι η μόνη που μπορεί να προσφέρει λύτρωση από τις Ερινύες του, που μας καταδιώκουν ακόμη...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Νομίζω πως η πιο εύστοχη και λακωνική σκιαγράφηση της προσωπικότητος του Κων/νου έγινε από τον Αλέξη Παπαχελά, σε πρόσφατο άρθρο του: ότι επρόκειτο για έναν άνθρωπο περιορισμένων ικανοτήτων και όχι ιδιαιτέρως ευφυή, αλλά αξιοπρεπέστατο και ευγενή.
2. Ο συγγραφέας Κώστας Καρακάσης, που υπήρξε συνοδός του βασιλέα Παύλου Α΄, κατά την επίσκεψή του στην Κωνσταντινούπολη, το 1952, αφηγήθηκε μια ανατριχιαστική δήλωση του Παύλου, για την άρνησή του να επισκεφθεί την Αγία Σοφία: "Ουδείς Έλλην Βασιλεύς έχει το δικαίωμα να εισέρχεται εις την Αγίαν του Θεού Σοφίαν ως επισκέπτης. Ο Έλλην Βασιλεύς που θα εισέλθει ποτέ ξανά, θα εισέλθει ως Βασιλεύς της Πόλης δια να προεξάρχει - ως η παράδοσις λέγει - της Θείας Λειτουργίας." Πέρα από δηλωτική ακραιφνούς ελληνικότητος, η φράση θα έπρεπε να διδάσκεται και ως υπόδειγμα ηγετικού φρονήματος και διπλωματικής σημειολογίας.
3. Σκοτεινό σημείο της περιόδου των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων παραμένουν οι μηχανορραφίες για βασιλικό πραξικόπημα κατά του Καραμανλή. Αν και είναι αδιευκρίνιστος ο βαθμός εμπλοκής του Κων/νου.
   
4. Είθισται στην στρατευμένη εν Ελλάδι ιστοριογραφία να αποδίδονται μανιχαϊστικοί χαρακτηρισμοί "αγίων" και "δαιμόνων" στους "ημετέρους" και τους "άλλους", αντιστοίχως, ώστε το προκύπτον ιστορικό αφήγημα να καθίσταται βολικό για άφρονες οπαδούς. Αξίζει να υπομνησθεί, πάντως, ότι ανεξαρτήτως των επιδόσεών του στον στίβο της πολιτικής, ο Κων/νος υπηρέτησε σε πολλές μονάδες των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων (και μάλιστα και σε ειδικές, όπως ΜΥΚ), σε αντίθεση με μια μεγάλη πλειονότητα σημερινών πολιτικών (ακόμη και πρωθυπουργών), που εμφανίζονται τιμητές του...
5. Η αξιοποίηση των ανακτόρων εμποδίστηκε και από την χρόνια διαμάχη για το καθεστώς τους (που πάντως δεν υπήρξε ασύνδετη με ιδεοληψίες και πολιτικές σκοπιμότητες). Το ζήτημα είναι λεπτό και περίπλοκο, στις νομικές του προεκτάσεις, παραθέτω απλώς τρία αρκετά πλήρη και ψύχραιμα κείμενα επί του θέματος: αναδρομή των "Βασιλικών Χρονικών", άρθρο της "Ημερησίας" και παρέμβαση του Νίκου Αλιβιζάτου.
   
6. Δυστυχώς ο όρος "τέως" δεν υπήρξε το μοναδικό σύμπτωμα αυτής της τάσεως. Γελοιωδέστερη πάντων ήταν η τροποποίηση, κατά την δεκαετία του '80, του απολυτικίου του Τιμίου Σταυρού, με την αλλαγή της φράσεως "νίκας τοῖς βασιλεῦσι" σε "νίκας τοῖς εὐσεβέσι"! Ευτυχώς δεν επεκτάθηκε αυτή η επίφαση "δημοκρατικότητος" σε άλλα εκκλησιαστικά κείμενα, ώστε να μιλούμε για... "Δημοκρατία των Ουρανών" ή να προσφωνούμε τα θεία ως... "Πρωθυπουργέ Ουράνιε"!!!
7. Κλασικό παράδειγμα η κατάντια των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων της Ελλάδος, τα οποία παραμένουν δέσμια ιδεοληπτικών κομματικών και παρακρατικών φατριών, που λυμαίνονται τον χώρο. Κάθε προσπάθεια εξυγιάνσεώς τους (π.χ. νόμος 4009/2011, ή διατάξεις για την αστυνόμευσή τους και το "άσυλο") προσκρούει σε οργανωμένες αντιδράσεις και αποσύρεται. Όμως, χωρίς σύγχρονα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι αδύνατη και η οικονομική ανάπτυξη. Στην εποχή μας η γνώση και η έρευνα είναι στενότατα συνδεδεμένες με την οικονομία.
   
8. Η επίσημη δεξίωση της Προεδρίας της Δημοκρατίας την 24η Ιουλίου, αντί της 25ης Μαρτίου, σηματοδοτεί μια έμμεση (και συμπλεγματική) περιφρόνηση στον πρότερο κρατικό ("βασιλευόμενο") βίο της Ελλάδος και μάλιστα εκπορευόμενη από το ύπατο αξίωμα. Μόνον ο Χρήστος Σαρτζετάκης είχε διαφωνήσει με την εθιμοτυπία αυτήν, αλλά δεν εισακούσθηκε.
   
9. Ο Κων/νος είχε παραδεχθεί σε συνέντευξή του επιπολαίους χειρισμούς του στα "Ιουλιανά", δηλώνοντας: "Πρώτον, δεν έπρεπε ποτέ να είχα απευθύνει στον πρωθυπουργό εκείνες τις επιστολές. Δεύτερον, δεν έπρεπε ποτέ να εμπλακώ τόσο γρήγορα σε διαφωνία με τον Γ. Παπανδρέου. Τρίτον, έπρεπε να καταβάλω μεγαλύτερες προσπάθειες για να τον πείσω να μην παραιτηθεί." Απ' εναντίας, πότε τόλμησε έστω να υπαινιχθεί το ΚΚΕ ανάληψη των ευθυνών που του αναλογούν για την περίοδο 1946-49; Κι όμως, ο αμετανόητος (τουλάχιστον δημοσίως) πρώην επί κεφαλής του ΚΚΕ Φλωράκης εκηδεύθη δημοσία δαπάνη και ετιμήθη από το κράτος, κατά του οποίου έστρεψε κάποτε τα όπλα του...