Πολιτεύματα και η ιδιάζουσα περίπτωση της Κίνας

Διάβασα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Ευαγγέλου Κοροβίνη για το ιδιάζον πολιτικό καθεστώς της Κίνας, υπό το πρίσμα της εξελίξεως των θεωριών του Engels και του Marx (με εκτενή εισαγωγή σε αυτές).

Επί του πρακτέου, καταλήγει σε μια "προκλητική" θέση, ότι ένα ανελεύθερο καθεστώς, όπως της Κίνας, αλλά με έμφαση στην αξιοκρατική επιλογή των στελεχών του κρατικού μηχανισμού, μπορεί να είναι καλύτερος υπερασπιστής των συμφερόντων του συνόλου, από ένα αντιπροσωπευτικό "δυτικού" τύπου, όπου η παρέμβαση των ισχυρών του πλούτου και των ΜΜΕ μπορεί να το εκφυλίσει σε "ολιγαρχία του πλούτου".

Η εν γένει συλλογιστική παραπέμπει ευθέως στην θεωρία του Αριστοτέλους περί "ορθών" και "ημαρτημένων" εκδοχών ενός πολιτεύματος ["Πολιτικά", Βιβλίο Γ΄, 1279α17-1279β10], κατά την οποία ένα πολίτευμα κρίνεται όχι βάσει των εξωτερικών γνωρισμάτων του (ποιός ασκεί εξουσία), αλλά της πρακτικής εφαρμογής του (πώς και υπέρ ποίου ασκείται η εξουσία). [1]

Δύο άξια λόγου ζητήματα διακρίνω να αναδύονται από το άρθρο:

(α) Ο ανταγωνισμός "Δύσεως" & Κίνας, που πρέπει να ιδωθεί με ρεαλιστικά κριτήρια, και όχι με εύκολους (και υποτιμητικούς) αφορισμούς του τύπου "η Κίνα θα ηττηθεί διότι δεν είναι δημοκρατική" (αντιστοίχους και αστηρίκτους αφορισμούς διαπιστώσαμε και στην περίπτωση της επιθέσεως της Ρωσίας στην Ουκρανία, μέχρι που η ωμή πραγματικότητα στάθηκε αμείλικτη!).

(β) Ότι και στην "Δύση" η ποιότητα του πολιτεύματος δεν μπορεί να καθορίζεται από την ετικέτα του.

Ειδικότερα για το (β) και την περίπτωση της Ελλάδος, υφιστάμεθα μια απίστευτη προπαγάνδα από το 1974 και εντεύθεν ότι διάγουμε την περίοδο με το καλύτερο πολίτευμα, η οποία, ωστόσο, αντίκειται στην πραγματικότητα, ότι η συγκεκριμένη περίοδος χαρακτηρίζεται από εντονότατη παρακμή σε κάθε επίπεδο (οικονομικό, εκπαιδευτικό, πολιτιστικό, κλπ)! Σε τί ωφελεί, λοιπόν, το "καλύτερο πολίτευμα", αν δεν παράγει και ανάλογα αποτελέσματα; Πρέπει να είναι αυτοσκοπός το πολίτευμα, ή απλώς ένα μέσον για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του έθνους, που οφείλει να υπόκειται σε τροποποιήσεις και προσαρμογές, ώστε να υπηρετεί καλύτερα τον τελικό του σκοπό;

Κι επειδή - στην λογική του "άσπρου-μαύρου" - αν τολμήσεις και ασκήσεις κριτική στα κακώς κείμενα εν Ελλάδι χαρακτηρίζεσαι αυτόχρημα "ακροδεξιός", καταθέτω προς κρίση κάποιες συγκεκριμένες σκέψεις για την βελτίωση του πολιτειακού μας συστήματος, χωρίς να επηρεαστεί η γενική του φυσιογνωμία (αντιπροσωπευτισμός).

1. Εκλέγειν και εκλέγεσθαι να μην εξασφαλίζονται αυτοδικαίως, αλλά με αντικειμενικά κριτήρια και εξετάσεις (αυστηρότερα για την 2η κατηγορία).
2. Διαφορετική εκλογική διαδικασία για κυβέρνηση και νομοθετικό σώμα.
3. Κατάργηση του θεσμικού ρόλου των κομμάτων, ως νομικών και πολιτειακών οντοτήτων, με ενιαία ψηφοδέλτια ανά περιφέρεια, ώστε να αναδεικνύονται πρόσωπα.
4. Δεύτερο (μικρότερο) νομοθετικό/γνωμοδοτικό σώμα με αριστίνδην ανάδειξη μελών.
5. Δικαστική ιεραρχία που να μην προέρχεται από άμεσο διορισμό από κυβέρνηση.

Γενικότερα, τείνω να καταλήξω στο πόρισμα ότι αυτά που διαμορφώνουν, εν τέλει, την ποιότητα ενός πολιτεύματος είναι τα πρόσωπα (π.χ. υπάρχει εχέφρων πολίτης που προτιμά διακυβέρνηση του εκλεγμένου Τσίπρα, αντί του διορισμένου δικτάτορα Μεταξά;). Επομένως, χρειαζόμαστε ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάδειξη αξίων προσώπων, χωρίς, όμως τα στεγανά που παρατηρούνται σε αυστηρώς ταξικές δομές, όπως της Κίνας. Και νομίζω ότι αυτό είναι περισσότερο εφικτό όταν απαγορεύεται η ασυδοσία, με αλληλεπικάλυψη και διάχυση εξουσιών (διάκριση των εξουσιών [2]), ώστε να μην υπάρχει μοναδικός πόλος ισχύος. Για παράδειγμα, η αρχαία Σπάρτη απεδείχθη πιο ανθεκτική σε βάθος χρόνου, από την αρχαία Αθήνα, εξ αιτίας της δυαρχίας της (βασιλείς και έφοροι), ενός θεσμού που εξασφάλιζε την σταθερότητα και τον αλληλοέλεγχο, σε αντίθεση με την Αθήνα που κατέληγε συχνά έρμαιο δημαγωγών και ανικάνων, που η τύχη (κλήρωση) ανεδείκνυε.

Θα έλεγα ότι πλησιέστερο καθεστώς στο επιθυμητό μου είναι αυτό των ΗΠΑ (ως προς το διοικητικό σκέλος, αλλά με την υιοθέτηση της εκλογικής διαδικασίας της Κύπρου). Μπορεί οι πρόεδροι των ΗΠΑ να μην είναι ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει η χώρα, αλλά ο περίγυρός τους βρίθει αξιόλογων τεχνοκρατών, ενώ η νομή της εξουσίας σε πολλά διαφορετικά σώματα εμποδίζει την αυθαιρεσία του προέδρου (ελπίζω να μην καταφέρει ο Trump να επιφέρει αλλαγές σε αυτά τα θεμελιώδη, παρότι δείχνει πρόθυμος να το πράξει, δημιουργώντας ένα εντελώς προσωποκεντρικό σύστημα).

Παρότι αμφότερα αποκαλούνται "δημοκρατίες", πόρρω απέχει το αμερικανικό σύστημα από το ελλαδικό, όπου στην πράξη έχουμε μια εκλεγόμενη δικτατορία, αφού ο εκάστοτε πρωθυπουργός είναι ουσιαστικώς ανεξέλεγκτος και απόλυτος κυρίαρχος, για όσο διαρκεί η θητεία του.

Βεβαίως, το κρισιμότερο δεν είναι να εντοπίσουμε τις αλλαγές που χρειάζεται το πολιτειακό μας σύστημα, αλλά να διερωτηθούμε πώς αυτές θα επιβληθούν. Διότι το υπάρχον πολιτικό κατεστημένο των "ανθυπομετριοτήτων" (κατά Π. Κονδύλη) δεν πρόκειται να παραδώσει εκουσίως τα προνόμια που αναξιοκρατικώς κατέχει. Είτε θα πρέπει να ελπίζουμε στην τυχαία εμφάνιση κάποιου φωτισμένου ηγέτη, είτε να αναμένουμε κάποια μεγαλύτερη κρίση απ' όσες βιώσαμε, που να συνταράξει συθέμελα το "μεταπολιτευτικό" οικοδόμημα, οδηγώντας σε κάτι νέο. Απίθανα αμφότερα, οπότε καλύτερα να απασχολούμε τον νου μας με σημαντικά ζητήματα, όπως της Κίνας και των παγκοσμίων εξελίξεων, παρά να αναλωνόμαστε στην παρακμιακή Ελλάδα, που βαίνει ολοταχώς και αναποδράστως προς το τέλος ενός ιστορικού της κύκλου...

Επιστρέφοντας, λοιπόν, στην παρατήρηση της Κίνας, έχει ενδιαφέρον να μελετήσουμε πόσο ανθεκτικότερο στην διάβρωση από την ιδιοτέλεια μπορεί να αποδειχθεί το κλειστό διοικητικό της πρότυπο και αν η στροφή στην παράδοση, προς αντικατάσταση των νεωτερικών κομμουνιστικών προταγμάτων, αποτελέσει έναν πολλαπλασιαστή ισχύος.

ΥΓ: 

Θα μπορούσε αυτή η ιδιότυπη μείξη κομμουνιστικών, καπιταλιστικών και αρχαίων παραδοσιακών χαρακτηριστικών, στην Κίνα, να αποτελέσει πρότυπο συνθέσεως θετικών στοιχείων από διαφορετικές κοσμοθεωρίες, ως καταλύτη (πραγματικής, όχι κατ' όνομα) προόδου; Ειδικότερα για εμάς, μάλιστα, στην λογική της ισορροπήσεως μεταξύ της στείρας εμμονής στην παράδοση, αφ' ενός, και του ακράτου μιμητισμού της "Δύσεως", αφ' ετέρου; 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1]

Έχει ιδιαίτερη σημασία, ότι στο εν λόγω χωρίο η λέξη "δημοκρατία" χρησιμοποιείται με αρνητική χροιά! 

Η πλήρης κατηγοριοποίηση, κατά τον Αριστοτέλη, είναι η εξής:

Κατηγορία πολιτεύματος	Εξουσία του ενός	Εξουσία των ολίγων	Εξουσία των πολλών
Ορθόν	βασιλεία	αριστοκρατία	πολιτεία
Ημαρτημένο	τυραννίς	ολιγαρχία	δημοκρατία

[2]

Κακώς αποδίδεται η πατρότητά της στον (λογοκλόπο, εν προκειμένω) Montesquieu, πρόκειται και πάλι για αριστοτελική παρατήρηση:

"ἔστι δὴ τρία μόρια τῶν πολιτειῶν πασῶν, περὶ ὧν δεῖ θεωρεῖν τὸν σπουδαῖον νομοθέτην ἑκάστῃ τὸ συμφέρον: ὧν ἐχόντων καλῶς ἀνάγκη τὴν πολιτείαν ἔχειν καλῶς, καὶ τὰς πολιτείας ἀλλήλων διαφέρειν ἐν τῷ διαφέρειν ἕκαστον τούτων. ἔστι δὲ τῶν τριῶν τούτων ἓν μὲν τί τὸ βουλευόμενον περὶ τῶν κοινῶν, δεύτερον δὲ τὸ περὶ τὰς ἀρχάς, τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τίνας δεῖ καὶ τίνων εἶναι κυρίας, καὶ ποίαν τινὰ δεῖ γίνεσθαι τὴν αἵρεσιν αὐτῶν, τρίτον δέ τί τὸ δικάζον." 

[Πολιτικά, Βιβλίο Δ΄, 1297β35-1298α5] 

Στην Ελλάδα συνιστά συστηματική παραβίασή της και μόνο το γεγονός ότι βουλευτές εξελίσσονται σε υπουργούς, ενώ θα έπρεπε να υφίσταται ασυμβίβαστο μεταξύ των δύο λειτουργημάτων.