Η Ελλάς αγνωμονούσα...

(*) Η επικεφαλίδα του άρθρου είναι παράφραση του τίτλου γνωστού ζωγραφικού έργου του Θεοδώρου Βρυζάκη ("Η Ελλάς ευγνωμονούσα", 1858). 

[ Ενημερώθηκε στις 20/11/2022, με προσθήκη παραπομπών. ]

Όταν ο Περικλής διεκήρυττε "ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος" [1], μάλλον δεν φανταζόταν ότι το νεώτερο ελλαδικό κράτος θα ερμήνευε κατά γράμμα τον λόγο του! Διότι μελανό (και αποσιωπούμενο) σημείο στην σύγχρονη πολεμική μας ιστορία αποτελεί η ελλιπής φροντίδα για τους νεκρούς μας και η περιφρόνηση της μνήμης τους.

Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της ελληνικής ακηδίας είναι τα διάσπαρτα οστά πεσόντων της Μικρασιατικής Εκστρατείας, του Βορειοηπειρωτικού Έπους [2] και της Κύπρου, ενώ στην τελευταία προστίθεται και το ακανθώδες ζήτημα των αγνοουμένων. Βεβαίως, σε όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις υφίσταται η δικαιολογία ενός εχθρικού και μη συνεργάσιμου καθεστώτος, που εμποδίζει την προσήκουσα από μέρους μας απόδοση τιμών.

Έχουμε, όμως, αντιπαραδείγματα που να καταρρίπτουν τον ισχυρισμό της αδιαφορίας του κράτους; Ένα πρόσφατο οδοιπορικό μου (από το οποίο προέρχεται και το σχετικό φωτογραφικό υλικό) σε πεδία μαχών της βορείου Ελλάδος (όπου δεν ευσταθεί η πρόφαση της ξένης επικρατείας) μάλλον συνηγορεί ότι η κρατική περιφρόνηση στην μνήμη των πεσόντων στους αγώνες του Έθνους είναι συχνό φαινόμενο και όχι εξαίρεση...

Η ποσοτική διάσταση του πολέμου

[ Ενημερώθηκε στις 07/10/2022, με προσθήκη παραπομπής σε μελέτη της CIA (1983) για ενδεχόμενο ελληνοτουρκικό πόλεμο. ]

Κατά την σύγκρουση της ΕΣΣΔ με την υπερέχουσα, στο τεχνολογικό πεδίο, Γερμανία, στον ΒΠΠ, βρήκε εφαρμογή η αποδιδόμενη στον Στάλιν έκφραση "η ποσότητα έχει την δική της ποιότητα". 

Ωστόσο, οι ασύμμετρες συγκρούσεις του 21ου αιώνος και η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος μάς έκαναν να λησμονήσουμε αυτήν την αρχή, την οποία ήλθε να υπενθυμίσει με εμφατικό τρόπο η πολεμική αναμέτρηση στην Ουκρανία. Μια παρατεταμένη σύρραξη υψηλής εντάσεως, μεταξύ κρατών (ομοίων υποκειμένων του διεθνούς συστήματος) με συγκρίσιμη ισχύ.

Επανάσταση '21: Επιτυχής ή ατελής;

[ Εμπλουτισμένο στις 03/04/2022 κείμενο, κατόπιν παρατηρήσεων του "Βελισαρίου", διαχειριστή του ομωνύμου ιστολογίου, τον οποίον και ευχαριστώ θερμότατα για την συνεισφορά του. ]

Σε αντίθεση με την 28η/10 και την άμεση, αυθόρμητη καθιέρωσή της, η 25η/3 εορτάσθηκε επισήμως για πρώτη φορά το 1838, σε εκτέλεση του βασιλικού διατάγματος 980/1838, το οποίο ανέφερε ότι:

Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Έλληνα, διό την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, διό την κατ' αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής και διατάττομεν την διαληφθείσαν Γραμματείαν να δημοσίευση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα.

Παρότι οι πρώτες αψιμαχίες στην Πελοπόννησο είχαν λάβει χώρα νωρίτερα και η πρώτη σημαντική πόλη (Καλαμάτα) ελευθερώθηκε στις 23/3, δεν ήταν καθόλου παράλογο ή άτοπο το σκεπτικό της θρησκευτικής και εθνικής συνεορτής. 

Εκείνο που με προβληματίζει, όμως, είναι γιατί παραμελούμε συστηματικώς την πρωταρχική επαναστατική κίνηση του Υψηλάντη, στην Μολδοβλαχία, στις 24/2.

Ο Mearsheimer, η Ουκρανία, η Ρωσία και η "Δύση"

Όταν συνέτασσα το άρθρο μου για την ουκρανική κρίση, παρέπεμψα - μεταξύ άλλων - σε προγενέστερες κρίσεις Αμερικανών αξιωματούχων, με εκείνην του καθηγητή διεθνών σχέσεων John Mearsheimer σε άρθρο του "Foreign Affairs", το 2014, να έχει δεσπόζουσα θέση. 

Αγνοούσα, όμως, την πρόσφατη (01/03/2022) συνέντευξή του στο περιοδικό "New Yorker", όπου, εκτός από μια ανασκόπηση των παλαιών θέσεών του, προβαίνει σε κάποιες εκτιμήσεις για την εξέλιξη της κρίσεως αλλά και μια γενικότερη κριτική της αμερικανικής μεταψυχροπολεμικής εξωτερικής πολιτικής.

Η συνέντευξη αυτή είναι η επιτομή της θουκυδιδείου αντιλήψεως για τον κόσμο και αξίζει να μελετηθεί εν όλω και εις βάθος. Ακολούθως αποδίδεται στα ελληνικά μια σύνοψη των κυριοτέρων θέσεών της (οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου, όπως και οι επικεφαλίδες των ενοτήτων που, εν πολλοίς, υποκαθιστούν τις ερωτήσεις του δημοσιογράφου Isaac Chotiner).

Η ουκρανική κρίση και η Ελλάδα

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου, υπήρξε το ερέθισμα για την αφύπνιση ψυχροπολεμικών συνδρόμων και πρακτικών. Το πιο απαισιόδοξο σύμπτωμα, που παρατηρώ, είναι οι μανιχαϊστικές ερμηνείες των γεγονότων, στον απλοϊκό άξονα καλού-κακού. 

Ελλείψει σφαιρικής ενημερώσεως για τις τρέχουσες εξελίξεις, καθώς οι πηγές είναι περιορισμένες, ελεγχόμενες και φιλτραριζόμενες, σε αμφότερες τις πλευρές, θα επιχειρήσω μια γενικότερη προσέγγιση.

Προφανώς και ένα τέτοιο πολυσύνθετο ζήτημα δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί στον περιορισμένο χώρο ενός άρθρου, αλλά ευελπιστώ να φωτίσω κάποιες πτυχές του που δεν έχουν αναδειχθεί από την κυρίαρχη οπτική των ΜΜΕ.

Ίμια: Μεταξύ μύθων, απομυθοποιήσεων και πραγματικότητος

[ Το κείμενο ενημερώθηκε στις 14/02/2022, κατόπιν εποικοδομητικής ανταλλαγής απόψεων με τον "Βελισάριο", διαχειριστή του ομωνύμου ιστολογίου, τον οποίον και ευχαριστώ θερμότατα. Οι φράσεις με ερυθρή γραφή είναι αμιγείς δικές του επισημάνσεις, που συμπληρώνουν το πνεύμα και τους στόχους του δικού μου κειμένου. ]

Στην ελληνική ιστορία σπανίζουν οι περίοδοι ηρεμίας. Στην ταραχώδη διαχρονία μας έχουμε καταγάγει περηφανείς νίκες, αλλά και υποστεί ολέθριες ήττες.

Πώς, όμως, αντιμετωπίζουμε και προσλαμβάνουμε αυτές τις καθοριστικές για την πορεία μας στιγμές του παρελθόντος μας; Συνήθως κυριαρχεί ο συναισθηματισμός. Τις μεν επιτυχίες μας αρεσκόμαστε να τις θαυμάζουμε, περιοριζόμενοι στο ηρωικό τους σκέλος (επ' αυτού είχα αναφερθεί σε προηγηθέν άρθρο μου, με αφορμή την επέτειο της 28ης/10). Τις δε αποτυχίες μας προσπαθούμε να τις εξορκίσουμε και είθισται να τις αποδίδουμε σε κάποια διεθνή συμπαιγνία εναντίον μας, σε προδοσία, η σε υπερτέρους εξωγενείς παράγοντες.

Είδος εν ανεπαρκεία, δυστυχώς, είναι η εις βάθος λογική επεξεργασία και ανάλυση των γεγονότων, προκειμένου να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για την προσαρμογή μας σε πιθανές παρόμοιες μελλοντικές καταστάσεις. Πώς προέκυψαν οι θρίαμβοί μας; Μπορούσαμε να τους γιγαντώσουμε περισσότερο; Υπήρχε δυνατότητα να αποφευχθούν οι καταστροφές μας; Ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα, αφού δεν τίθενται καν στον δημόσιο λόγο!

Εξαίρεση στον κανόνα αυτόν, απετέλεσε η προσπάθεια του διεθνολόγου κ. Νικολάου Παούνη να αναλύσει εκτενώς, υπό πρίσμα λογικής και ψυχραιμίας, την κρίση των Ιμίων. Εξέδωσε τα συμπεράσματά του, το 2013, στο τιτλοφορούμενο "Ίμια 1996" βιβλίο, Ωστόσο, η σύνοψη, το 2017, του βιβλίου σε σχετική μελέτη (για λογαριασμό του ΕΛΙΑΜΕΠ), με έμφαση στον στρατιωτικό κλάδο και την ισορροπία δυνάμεων, δεν νομίζω ότι δικαιώνει τις προσδοκίες για ωρίμανση της αναλυτικής μας νοοτροπίας, τουναντίον βρίθει απλουστεύσεων.

Επιθυμώντας να συνεισφέρω στην ορθολογική αποτίμηση των συμβεβηκότων του 1996, θα καταθέσω κάποιες παρατηρήσεις στην εν λόγω μελέτη.

Η σημασία του Rafale για την Ελλάδα

Αναντιρρήτως, η παρελθούσα Τετάρτη 19/1 υπήρξε ιδιαίτερη ημέρα, λόγω της ελεύσεως των 6 πρώτων μαχητικών αεροσκαφών Rafale, τα οποία μαζί με άλλα 18, που έπονται, θα συγκροτήσουν μία πλήρη πολεμική μοίρα (332). 

Ακολούθως, θα προσπαθήσω να αποδείξω την ιστορικότητα αυτής της ημέρας, προσπαθώντας να αναδείξω την ουσία του ζητήματος, αποφλοιώνοντάς την από τις ένθεν κακείθεν υπερβολές, που κυριάρχησαν, τις τελευταίες ημέρες, στον δημόσιο λόγο.

Το θεμελιώδες ερώτημα είναι ποιά η αναμενόμενη συνεισφορά των Rafale στην εθνική άμυνα και αν άξιζε μια τέτοια επένδυση, από απόψεως λόγου κόστους/οφέλους.