Γιατί ζηλεύω το Ισραήλ;

Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Μ. Ανατολή (η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου ήταν η θρυαλλίδα, αλλά προηγήθηκαν δύο άλλα εξίσου σημαντικά - ίσως και σχετιζόμενα - γεγονότα, η απόφαση των G20 για τον εμπορικό δίαυλο IMEC και η παύση της αμερικανικής βοήθειας προς την Αίγυπτο) έχουν θέσει ξανά στο επίκεντρο της προσοχής μας την μακροχρόνια διένεξη Ισραηλινών και Αράβων της Παλαιστίνης.

Στην Ελλάδα, όμως, διακρινόμαστε από μία ευρεία προκατάληψη (αν και μειούμενη, με την πάροδο των ετών) κατά του Ισραήλ, απότοκο ίσως "αριστερίστικων" αντιλήψεων, που κυριαρχούν στον δημόσιο λόγο εν είδει δογμάτων και της ετεροβαρούς πολιτικής μας στάσεως υπέρ των Αράβων [1], τουλάχιστον μέχρι το 1990.

Χωρίς να υπεισέλθω, λοιπόν, σε ανάλυση των τρεχουσών συνθηκών και εκτίμηση σεναρίων, θα επιχειρήσω να καταγράψω μια αντίθετη οπτική, κάποιους γενικότερους λόγους για τους οποίους το Ισραήλ θα έπρεπε να είναι αξιοζήλευτο και πρότυπο για την Ελλάδα (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι προτρέπω σε έναν άκρατο μιμητισμό).

Ο Σπ. Μαρκεζίνης για καίρια και εξόχως πολιτικά ζητήματα

Προχθές (24 Απριλίου 2023) ένας διαπρεπής Έλληνας, ο Βασίλειος Μαρκεζίνης, απεβίωσε. Οξύνους, ευρυμαθής, πολυγραφότατος, ευπρεπέστατος και προσιτός, αλλά περιφρονημένος στον ελλαδικό μικρόκοσμο και ανεγνωρισμένος στο εξωτερικό… 

(Και μόνο αυτή η διττή αντιμετώπισή του ίσως αρκεί για να θεωρηθεί ένα σύμβολο του συγχρόνου ελληνισμού, που μεγαλουργεί όταν απελευθερώνεται από τα δεσμά του κρατικού ελλαδισμού!)

Το ίδιο περιφρονημένος, ωστόσο, υπήρξε και ο πατέρας του, Σπυρίδων, αν και εκ των ευφυεστέρων και πλέον πεπαιδευμένων πολιτικών ανδρών της συγχρόνου Ελλάδος. [*]

Και αν η αιωνία μνήμη είναι εν πολλοίς εξασφαλισμένη στον Βασίλειο Μαρκεζίνη, λόγω της ευρείας διαδόσεως του επιστημονικού του έργου, της παγκοσμίου απηχήσεώς του και της οπτικοακουστικής καταγραφής πολλών ομιλιών του, δεν συμβαίνει το ίδιο με τον πατέρα του, η ιστορική συγγραφή του οποίου απαντάται πλέον κυρίως σε παλαιοβιβλιοπωλεία...

Επειδή, λοιπόν, το αληθινό νόημα των μνημοσύνων είναι να ωφελούμαστε από τις παρακαταθήκες των μνημονευομένων, σκέφθηκα να αναρτήσω ένα πολύ σημαντικό, διαχρονικό (και ενδεικτικό της σκέψεως του ανδρός) κείμενο του Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη: την εισαγωγή του στο μνημειώδες πόνημά του "Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος".

Η (πολιτική) κότα και το (κοινωνικό) αυγό

Τί πιο κοινότυπο, μετά από μια τραγωδία του μεγέθους του σιδηροδρομικού δυστυχήματος των Τεμπών, να αναζητούμε τους υπευθύνους. Και τί πιο σύνηθες, για εμάς τους Έλληνες, πάντα να πρέπει να ευθύνεται κάποιος τρίτος, εκτός από τον εαυτό μας!

Θα αποφύγω να ασχοληθώ με την προσπάθεια προσδιορισμού των αιτίων του δυστυχήματος, καθώς αυτή είναι μια απαιτητική διαδικασία, που βασίζεται σε προσεκτική και εξειδικευμένη έρευνα πολλών δεδομένων και δεν είναι δυνατόν να εκφέρουμε γνώμες για τόσο σοβαρά θέματα χωρίς γνώσεις και στοιχεία (ειρήσθω εν παρόδω ότι η επιλεκτική διαρροή στοιχείων της ερευνητικής διαδικασίας είναι ανεπίτρεπτη και θα έπρεπε να τιμωρείται παραδειγματικώς!).

Θα ήθελα να τονίσω μόνον, ότι τέτοιας κλίμακος συμβάντα σπανίως οφείλονται σε μοναδική αιτία, αλλά προκαλούνται από ατυχή συνδυασμό πολλών αστοχιών. Καλό θα ήταν, λοιπόν, να μην επιδοθούμε στην επιλογή βολικών εξιλαστηρίων θυμάτων.

Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό, ωστόσο, να σχολιάσω την κοινωνική οργή και αντίδραση που προέκυψε ως απόρροια του θλιβερού γεγονότος, κυρίως όταν επιχειρείται να αποδοθούν σε αυτήν χαρακτηριστικά εναντιώσεως στην κακή λειτουργία του κρατικού μηχανισμού.

Από τον Erim στον Davutoglu

Προσφάτως απέκτησα το εμβληματικό έργο του αειμνήστου Νεοκλέους Σαρρή "Η άλλη πλευρά", που μελετά την εξέλιξη του κυπριακού ζητήματος μέσα από τουρκικές πηγές.

Μία από τις πλέον αξιομνημόνευτες συνεισφορές του πονήματος στην ιστορία και την πολιτική είναι η μετάφραση και παρουσίαση για πρώτη φορά στο ελληνόφωνο κοινό των περιβοήτων εκθέσεων του Τούρκου καθηγητή Nihat Erim [1], για την στρατηγική που θα έπρεπε να ακολουθήσει η Τουρκία όσον αφορά την Κύπρο.

Οι εκθέσεις αυτές, τόσο λόγω του περιεχομένου τους, όσο και του τρόπου που συνετάχθησαν, καθώς και της απηχήσεως που απέκτησαν στην τουρκική πολιτική είναι αποκαλυπτικές για τον τρόπο που σκέπτεται και ενεργεί η "άλλη πλευρά". Και αν επιθυμούμε να έχουμε πιθανότητες επιτυχούς αντιμετωπίσεως της τουρκικής απειλής, επιβάλλεται πρωτίστως να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε τον τρόπο διαμορφώσεως στρατηγικής της Τουρκίας και τις πρακτικές της.

Η αναμέτρηση με την Ιστορία

Μετά την παρέλευση και του τεσσαρακονθημέρου μνημοσύνου για τον τέως βασιλέα της Ελλάδος, θα ήθελα να σχολιάσω, εξ αφορμής του θανάτου αυτού, την σχέση μας (ως συλλογικού υποκειμένου) με το παρελθόν.

Ο θάνατος και οι διαβουλεύσεις για το είδος της κηδείας του βασιλέως Κωνσταντίνου Β΄ ανέδειξαν πάλι φοβίες, παραλογισμούς και φανατισμούς που δεν συνάδουν με τον χαρακτήρα ενός συγχρόνου λαού (και κράτους), ο οποίος θα έπρεπε να μεριμνά για το μέλλον του, έχοντας λογαριαστεί με την ιστορία του. Αλλά μάλλον το τελευταίο αποφεύγεται συστηματικώς και καταλήγει τροχοπέδη για την ουσιαστική μας πρόοδο...

Ας εξετάσουμε κάποια επί μέρους ζητήματα. Διευκρινίζω ότι δεν με αφορά η αποτίμηση της πορείας του μεταστάντος [1], αλλά το πώς και γιατί αντιμετωπίσαμε με συγκεκριμένο τρόπο τον ίδιο, τόσο εν ζωή, όσο και στον θάνατό του.

Επισυνδέσεις, υποκλοπές και συναφή θέματα...

Το τελευταίο χρονικό διάστημα ο εν Ελλάδι πολιτικός βίος έχει δηλητηριαστεί από μια ακατάσχετη σκανδαλολογία, με πλέον προβεβλημένο θέμα τους ισχυρισμούς για εκτεταμένες παρακολουθήσεις θεσμικών προσώπων, εκτός νομίμων διαδικασιών.

Ως προκαταρκτικό σχόλιο θα κατέφευγα σε μια φράση που συχνάκις επανελάμβανε ο (παρεξηγημένος και από πολλές πλευρές συκοφαντηθείς) Στέλιος Παπαθεμελής: "όπου υπάρχει έλλειμμα επιχειρημάτων παρατηρείται περίσσεια ύβρεων". Συνεκδοχικώς, όταν το επίπεδο των πολιτικών μας αντιπροσώπων είναι τέτοιο, που αδυνατούν να αρθρώσουν ουσιώδη πολιτικό λόγο και να αντιληφθούν ακόμη την ουσία της πολιτικής, η καταφυγή στην σκανδαλολογία είναι αναμενόμενη. Με πολλούς νοσταλγούς και επιδόξους μιμητές του "αυριανισμού", που παριστάνουν τους δημοσιογράφους [1], να είναι πρόθυμοι να παράσχουν τις υπηρεσίες τους στις κομματικές φατρίες...

Υπό φυσιολογικές συνθήκες, δεν θα αφιέρωνα χρόνο και φαιά ουσία για να σχολιάσω τα όσα συμβαίνουν, αν η περιρρέουσα ρητορική δεν εξελισσόταν σε απειλή για την εθνική ασφάλεια και το κύρος θεσμών, όπως οι ένοπλες δυνάμεις, που χαίρουν ευρύτατης κοινωνικής αποδοχής. Διότι το πρωτοφανές, στην εν λόγω περίπτωση, είναι πως οι αναφορές σε σκάνδαλα δεν περιορίζονται στον κομματικό βούρκο, παρά επιχειρείται εμπλοκή και των ενόπλων δυνάμεων και μάλιστα εν μέσω κρίσιμης περιόδου για τα ελληνοτουρκικά! Και είναι κρίμα να οπισθοδρομήσουμε σε τέτοιες θλιβερές και επικίνδυνες καταστάσεις, όταν, από τα Ίμια και εφεξής, κατορθώσαμε τουλάχιστον να μείνουν οι ένοπλες δυνάμεις στο απυρόβλητο του επικοινωνιακού πολέμου των κομμάτων [2].

Η Ελλάς αγνωμονούσα...

(*) Η επικεφαλίδα του άρθρου είναι παράφραση του τίτλου γνωστού ζωγραφικού έργου του Θεοδώρου Βρυζάκη ("Η Ελλάς ευγνωμονούσα", 1858). 

[ Ενημερώθηκε στις 20/11/2022, με προσθήκη παραπομπών. ]

Όταν ο Περικλής διεκήρυττε "ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος" [1], μάλλον δεν φανταζόταν ότι το νεώτερο ελλαδικό κράτος θα ερμήνευε κατά γράμμα τον λόγο του! Διότι μελανό (και αποσιωπούμενο) σημείο στην σύγχρονη πολεμική μας ιστορία αποτελεί η ελλιπής φροντίδα για τους νεκρούς μας και η περιφρόνηση της μνήμης τους.

Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της ελληνικής ακηδίας είναι τα διάσπαρτα οστά πεσόντων της Μικρασιατικής Εκστρατείας, του Βορειοηπειρωτικού Έπους [2] και της Κύπρου, ενώ στην τελευταία προστίθεται και το ακανθώδες ζήτημα των αγνοουμένων. Βεβαίως, σε όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις υφίσταται η δικαιολογία ενός εχθρικού και μη συνεργάσιμου καθεστώτος, που εμποδίζει την προσήκουσα από μέρους μας απόδοση τιμών.

Έχουμε, όμως, αντιπαραδείγματα που να καταρρίπτουν τον ισχυρισμό της αδιαφορίας του κράτους; Ένα πρόσφατο οδοιπορικό μου (από το οποίο προέρχεται και το σχετικό φωτογραφικό υλικό) σε πεδία μαχών της βορείου Ελλάδος (όπου δεν ευσταθεί η πρόφαση της ξένης επικρατείας) μάλλον συνηγορεί ότι η κρατική περιφρόνηση στην μνήμη των πεσόντων στους αγώνες του Έθνους είναι συχνό φαινόμενο και όχι εξαίρεση...

Η ποσοτική διάσταση του πολέμου

[ Ενημερώθηκε στις 07/10/2022, με προσθήκη παραπομπής σε μελέτη της CIA (1983) για ενδεχόμενο ελληνοτουρκικό πόλεμο. ]

Κατά την σύγκρουση της ΕΣΣΔ με την υπερέχουσα, στο τεχνολογικό πεδίο, Γερμανία, στον ΒΠΠ, βρήκε εφαρμογή η αποδιδόμενη στον Στάλιν έκφραση "η ποσότητα έχει την δική της ποιότητα". 

Ωστόσο, οι ασύμμετρες συγκρούσεις του 21ου αιώνος και η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος μάς έκαναν να λησμονήσουμε αυτήν την αρχή, την οποία ήλθε να υπενθυμίσει με εμφατικό τρόπο η πολεμική αναμέτρηση στην Ουκρανία. Μια παρατεταμένη σύρραξη υψηλής εντάσεως, μεταξύ κρατών (ομοίων υποκειμένων του διεθνούς συστήματος) με συγκρίσιμη ισχύ.

Επανάσταση '21: Επιτυχής ή ατελής;

[ Εμπλουτισμένο στις 03/04/2022 κείμενο, κατόπιν παρατηρήσεων του "Βελισαρίου", διαχειριστή του ομωνύμου ιστολογίου, τον οποίον και ευχαριστώ θερμότατα για την συνεισφορά του. ]

Σε αντίθεση με την 28η/10 και την άμεση, αυθόρμητη καθιέρωσή της, η 25η/3 εορτάσθηκε επισήμως για πρώτη φορά το 1838, σε εκτέλεση του βασιλικού διατάγματος 980/1838, το οποίο ανέφερε ότι:

Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Έλληνα, διό την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, διό την κατ' αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής και διατάττομεν την διαληφθείσαν Γραμματείαν να δημοσίευση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα.

Παρότι οι πρώτες αψιμαχίες στην Πελοπόννησο είχαν λάβει χώρα νωρίτερα και η πρώτη σημαντική πόλη (Καλαμάτα) ελευθερώθηκε στις 23/3, δεν ήταν καθόλου παράλογο ή άτοπο το σκεπτικό της θρησκευτικής και εθνικής συνεορτής. 

Εκείνο που με προβληματίζει, όμως, είναι γιατί παραμελούμε συστηματικώς την πρωταρχική επαναστατική κίνηση του Υψηλάντη, στην Μολδοβλαχία, στις 24/2.

Ο Mearsheimer, η Ουκρανία, η Ρωσία και η "Δύση"

Όταν συνέτασσα το άρθρο μου για την ουκρανική κρίση, παρέπεμψα - μεταξύ άλλων - σε προγενέστερες κρίσεις Αμερικανών αξιωματούχων, με εκείνην του καθηγητή διεθνών σχέσεων John Mearsheimer σε άρθρο του "Foreign Affairs", το 2014, να έχει δεσπόζουσα θέση. 

Αγνοούσα, όμως, την πρόσφατη (01/03/2022) συνέντευξή του στο περιοδικό "New Yorker", όπου, εκτός από μια ανασκόπηση των παλαιών θέσεών του, προβαίνει σε κάποιες εκτιμήσεις για την εξέλιξη της κρίσεως αλλά και μια γενικότερη κριτική της αμερικανικής μεταψυχροπολεμικής εξωτερικής πολιτικής.

Η συνέντευξη αυτή είναι η επιτομή της θουκυδιδείου αντιλήψεως για τον κόσμο και αξίζει να μελετηθεί εν όλω και εις βάθος. Ακολούθως αποδίδεται στα ελληνικά μια σύνοψη των κυριοτέρων θέσεών της (οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου, όπως και οι επικεφαλίδες των ενοτήτων που, εν πολλοίς, υποκαθιστούν τις ερωτήσεις του δημοσιογράφου Isaac Chotiner).