Τα τελευταία χρόνια αποδίδεται στον Ισοκράτη από πολλούς (με αποκορύφωμα μία ομιλία του τέως προέδρου της Δημοκρατίας Κ. Στεφανόπουλου) η εξής φράση:
Ἕλληνες εἰσί οἱ τῆς ἡμετέρας παιδείας μετέχοντες
Η ανωτέρω πρόταση χρησιμοποιείται ευρέως για την θεμελίωση, στην αυθεντία του Ισοκράτους, συγχρόνων πολιτικών θεωριών, πολλάκις με ύποπτες και ασαφείς στοχεύσεις, που μάλλον απέχουν παρασάγγας από το πνεύμα του μεγάλου ρήτορος.
Εάν ανατρέξουμε βεβαίως στον «Πανηγυρικό» (στίχος 50), από όπου υποτίθεται ότι προέρχεται η επίμαχη φράση, θα διαπιστώσουμε ότι η διατύπωση που χρησιμοποίησε ο Ισοκράτης ήταν αρκετά διαφορετική:
… Τοσοῦτον δ' ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ' οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασιν, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκεν μηκέτι τοῦ γένους, ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας. …
(Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας τους άλλους ανθρώπους ως προς την σκέψη και τον λόγο, ώστε οι μαθητές της έγιναν δάσκαλοι των άλλων και το όνομα των Ελλήνων έγινε δηλωτικό όχι του γένους, αλλά της διανοίας και περισσότερο να ονομάζονται Έλληνες αυτοί που έχουν την παιδεία μας, παρά αυτοί που έχουν κοινή καταγωγή με εμάς.)
Με μια απλή συντακτική ανάλυση παρατηρούμε ότι η περιβόητη φράση του Ισοκράτους δεν είναι κύρια, αλλά δευτερεύουσα πρόταση, υποταγμένη στην κύρια:
Τοσοῦτον δ' ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους
Επομένως, στόχος του ρήτορος δεν είναι να επισημάνει το ποιοί πρέπει να ονομάζονται Έλληνες, αλλά να υπερτονίσει την πρόοδο της πόλεώς του (των Αθηνών), χρησιμοποιώντας ένα σχήμα υπερβολής.
Εάν εντάξουμε, εν συνεχεία, το απόσπασμα στο πλαίσιο των στόχων του «Πανηγυρικού» λόγου θα διαπιστώσουμε ότι ο Ισοκράτης μάλλον περιόριζε την έννοια «Έλλην» παρά την διεύρυνε. Ο «Πανηγυρικός» ήταν μία έκκληση του Ισοκράτους προς το Πανελλήνιον για κοινή εκστρατεία κατά των Περσών. Πιστεύει, όμως, πως για να επιτύχει αυτή η εκστρατεία, πρέπει οι ελληνικές πόλεις να δεχθούν επί κεφαλής μία εξ αυτών. Ως Αθηναίος, αναλύει τα προτερήματα των Αθηνών, ώστε οι υπόλοιποι Έλληνες και κυρίως οι Λακεδαιμόνιοι να απο-δεχθούν την πρωτοκαθεδρία των Αθηνών στον κατά των Περσών αγώνα.
Στο εν λόγω απόσπασμα, λοιπόν, ο Ισοκράτης δεν ομιλεί ως Έλλην, αλλά ως Αθηναίος και δεν αναφέρεται στην ελληνική, αλλά στην αθηναϊκή παιδεία. Στην ουσία, λέει στους υπολοίπους Έλληνες ότι μόνον όσοι εξ αυτών έχουν αθηναϊκή παιδεία δικαιούνται να φέρουν το όνομα «Έλλην».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δεν επιτρέπονται νέα σχόλια.