Προ μηνός, ο Απόστολος Δοξιάδης αφιέρωσε ένα άρθρο του στην Τουρκία, το καθεστώς Ερντογάν και την μειούμενη απήχησή του, με τον βαρύγδουπο τίτλο "Το τέλος του Ερντογάν".
Δεν θα ασχοληθώ με τον μελλοντολογικό χαρακτήρα των γραφομένων του για την πορεία του ερντογανικού καθεστώτος, αλλά με κέντρισε ιδιαιτέρως η κατακλείδα του: "... μακάρι και για την Τουρκία αλλά, βέβαια, και για την Ελλάδα, της οποίας η διεθνής θέση προϋποθέτει μια όσο γίνεται πιο δημοκρατική και ορθολογική διακυβέρνηση στη γείτονα χώρα."
Πόσο ακριβής, όμως, είναι η τετριμμένη διατύπωση ότι μια "δημοκρατική" Τουρκία είναι προς το συμφέρον μας; Πόσο πραγματιστικό είναι, επίσης, ένα τέτοιο ενδεχόμενο; Και πόσο σοβαρά έχουμε ασχοληθεί, ως χώρα, με την επεξεργασία σεναρίων για την εκμετάλλευση προς όφελός μας των εσωτερικών εξελίξεων στην γείτονα χώρα;
Κατ' αρχάς, πώς αντιλαμβανόμαστε την έννοια "δημοκρατική" Τουρκία; Φανταζόμαστε μια Τουρκία "ευρωπαϊκών" προδιαγραφών ή απλώς μια Τουρκία που δεν θα ρέπει στον ισλαμικό θεοκρατισμό; Και πώς συνάγεται ότι είτε με την μία, είτε με την άλλη "δημοκρατική" μορφή της, η Τουρκία θα παύσει να συνιστά απειλή για εμάς;
Στον μύθο του "Λύκος και ἔριφος", ο Αίσωπος είχε διατυπώσει την φράση "οὐ σύ με λοιδορεῖς, ἀλλ᾽ ὁ τόπος". Παρότι ο Αίσωπος δίδει άλλη ερμηνεία στον μύθο (ίσως επειδή αγνοούσε την γεωπολιτική), θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μια τέλεια σύνοψη της γεωπολιτικής: ότι η θέση ενός κράτους καθορίζει εν πολλοίς τις στρατηγικές του επιλογές. Κατά τούτο, μάλλον δύσκολο να αλλάξει η αντιμετώπιση της Τουρκίας έναντι ημών, λόγω καθεστωτικής αλλαγής, όπως η αντικατάσταση της τσαρικής εξουσίας από την κομμουνιστική, στην Ρωσία, δεν μετέβαλε την πάγια επιδίωξή της για έξοδο στις "θερμές" θάλασσες (μόνο η Γερμανία απεκόμισε κέρδη στο ανατολικό μέτωπο, εξ αιτίας των εσωτερικών ρωσικών ανακατατάξεων, αλλά αυτά ήταν πρόσκαιρα).
Αλλά ούτε η "ευρωπαϊκότητα" πρέπει να θεωρείται συνυφασμένη με την έλλειψη συγκρούσεων (αυτές δεν χρειάζεται να είναι κατ' ανάγκη στρατιωτικής φύσεως). Πρόσφατο (αρχές Μαΐου 2021) είναι το παράδειγμα της διενέξεως Αγγλίας και Γαλλίας, για τα δικαιώματα αλιείας περί την νήσο Τζέρσεϊ, στην Μάγχη. Μάλιστα οι Άγγλοι κινητοποίησαν δύο μονάδες του ναυτικού τους (περιπολικά "Tamar" και "Severn", κλάσεως "River") και οι Γάλλοι απάντησαν με ανάπτυξη δύο δικών τους περιπολικών ("Athos" και "Thémis"). Όταν τέτοια ένταση παρατηρείται για ήσσονα ζητήματα, μεταξύ "πολιτισμένων" κρατών, πόσο μπορούμε να εφησυχάσουμε για αλλαγή στάσεως της Τουρκίας, ακόμη και αν καθοδηγείται από "δημοκρατική" ηγεσία;
Υπάρχει και μια άλλη παράμετρος που καθιστά τον εκδημοκρατισμό του τουρκικού κράτους (τουλάχιστον όπως τον εννοούμε στην "Δύση") ουτοπικό. Η διατάραξη της συνοχής του. Είναι κάτι που διεπιστώθη και με την "αραβική άνοιξη". Τα αραβικά και μεσανατολικά κράτη στερούνται κοινωνικής και εθνικής συνοχής, καθώς τα σύνορά τους χαράχθηκαν με την λήξη του Α΄ΠΠ, με αποκλειστικό γνώμονα την εξυπηρέτηση των συμφερόντων Αγγλίας και Γαλλίας (συμφωνία Sykes-Picot) και τα αυταρχικά καθεστώτα τους ήταν μία αποτελεσματική λύση στην διατήρηση της σταθερότητός τους [1]. Η Τουρκία θα αντιμετωπίσει πιθανότατα παρόμοιο πρόβλημα αποσταθεροποιήσεως και αποσχιστικών τάσεων (δεν είναι μόνο οι Κούρδοι, αλλά και οι Αλεβίτες, καθώς και πολλές άλλες μικρότερες καταπιεσμένες μειονότητες) σε περίπτωση πραγματικού εκδημοκρατισμού της. Μια τέτοια εξέλιξη, ομολογουμένως, θα ήταν προς το συμφέρον μας, αλλά πόσο πιθανό είναι να την επιδιώξουν ή να την αποδεχθούν οι ηγέτιδες τάξεις της γείτονος χώρας; [2]
Αν, όμως, βάσει των προλεχθέντων, ο εκδημοκρατισμός της Τουρκίας είναι αδιάφορος ή απίθανος, μήπως εν τέλει είναι προτιμητέο η Τουρκία να αποκοπεί παντελώς από την "Δύση", καθιστώντας μας μοναδικό της προπύργιο στην περιοχή; Συνακολούθως, μήπως ο Ερντογάν και οι "ακραίες" επιλογές του είναι ευλογία για εμάς; Το ιστορικό ανάλογο είναι το δίπολο Ιράν-Ισραήλ. Επί Σάχη, το Ισραήλ είχε ένα δυνητικό αντίπαλο λιγότερο, στην περιοχή, αλλά δεν είχε και την δεσπόζουσα σημασία για την "Δύση", που απέκτησε μετά την επανάσταση του Χομεϊνί. Ελληνοτουρκική διένεξη εντός του "δυτικού" συστήματος ασφαλείας, σημαίνει αδιαφορία των "μεγάλων" για τα κέρδη και τις απώλειες καθενός μας, αρκεί να μην διαταραχθεί η επιρροή τους στην ευρύτερη περιοχή. Η ίδια διένεξη, όμως, με την Τουρκία στραμμένη προς Ισλάμ ή προς ανατολάς (Κίνα, Ρωσία) [3] αποκτά άλλη βαρύτητα για τις "δυτικές" δυνάμεις, καθώς θα απειλούνται τα όρια της δικής τους επικυριαρχίας (ανάλογη βαρύτητα με αυτήν που έχει για την αμερικανική πολιτική η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των κρατών της νοτίου σινικής θαλάσσης).
Ο αντίλογος στο πρότερο σκεπτικό είναι πως με μια τέτοια αναδιάταξη δυνάμεων, η περιοχή μας καθίσταται πιο ευεπίφορη σε πιθανότητα "θερμών" επεισοδίων, ως προκεχωρημένη γραμμή αντιπαραθέσεως δύο σφαιρών επιρροής. Επιπροσθέτως, η παρατηρούμενη αναδίπλωση των ΗΠΑ, προκειμένου να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις του στον πρωτεύοντα - κατ' αυτούς - κίνδυνο, την Κίνα, καθιστά επισφαλή την επιλογή να προσβλέπουμε σε δυναμική ανάμειξή τους στον χώρο μας, έστω και αν αποτελούμε το όριο της ζώνης επιρροής τους. Αυτή η αβεβαιότητα μπορεί να αμβλυνθεί, ωστόσο, με παγίωση ισχυρών περιφερειακών συμμαχιών (π.χ. παράλληλες τριμερείς) που να θέτουν την Τουρκία στο περιθώριο.
Εν κατακλείδι, ευχολόγια για τις εξελίξεις στο εσωτερικό της Τουρκίας μοιάζουν άνευ ουσιαστικής σημασίας (ακόμη δεν έχουμε διδαχθεί από την κατάρρευση της βουλησιαρχικής - κατά Χρύσανθο Λαζαρίδη - πολιτικής του Ελσίνκι;). Η μόνη σίγουρη οδός διασφαλίσεώς μας είναι η διαρκής ενδυνάμωσή μας (όχι μόνο στο στρατιωτικό επίπεδο, αλλά και στο οικονομικό, εκπαιδευτικό, πνευματικό) ώστε να αντιμετωπιζόμαστε ως ενεργός και αξιόπιστος δρων στην περιοχή μας και όχι ως παρίας. Και φυσικά δεν θα έβλαπτε μια οργανωμένη απόπειρα προσεγγίσεως (μη κρατική) με στρώματα της τουρκικής κοινωνίας που προσβλέπουν στην "Δύση", απεχθάνονται τον ισλαμισμό αλλά παραλλήλως αισθάνονται εγκλωβισμένοι και στα κεμαλικά στερεότυπα. [4]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον η πρόταση του Αμερικανού στρατιωτικού και αναλυτή Ralph Peters, που κατέθεσε το 2006 και αφορούσε στην επαναχάραξη των συνόρων της Μ. Ανατολής επί τη βάσει εθνολογικών κριτηρίων (και προφανώς χωρίς να θίγονται συμφέροντα των ΗΠΑ). Την ανάλυσή του είχε δημοσιεύσει (μεταφρασμένη) η εφημερίδα "Μακεδονία", στις 16/07/2006.
[2] Ο Νταβούτογλου, στο διάστημα της συνεργασίας του με τον Ερντογάν (ως υπουργός εξωτερικών και πρωθυπουργός), είχε δείξει κάποια δείγματα μιας ευφυούς προσεγγίσεως για την αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου, με την προαγωγή ενός πολιτειακού μοντέλου ομοσπονδιακού τύπου, εμπνευσμένου από το οθωμανικό αυτοκρατορικό παρελθόν, με προνόμια αυτονομίας σε κουρδικές περιοχές. Ένας τέτοιος μετασχηματισμός της Τουρκίας, ίσως εκτιμούσε ότι θα της προσέδιδε και επεκτατική δυνατότητα σε συνορεύουσες ασταθείς περιοχές (Ιράκ, Συρία), με ισλαμικό πληθυσμό. Είναι αμφίβολο, όμως, κατά πόσο θα μπορούσε να υιοθετηθεί μια τέτοια πολιτική από το "βαθύ κράτος".
[3] Έχει ενδιαφέρον πώς θα επηρεαστεί η αποκλίνουσα - τα τελευταία έτη - πορεία Τουρκίας και "Δύσεως" από τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν. Η διαφαινόμενη ρευστή κατάσταση παρουσιάζει μια μοναδική ευκαιρία στην Τουρκία να πωλήσει εκδούλευση στην "Δύση" έναντι αδρών ανταλλαγμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δεν επιτρέπονται νέα σχόλια.