Στρατηγική σκέψη και προεκτάσεις της

Διαβάζω αυτές τις ημέρες μία εξαιρετικώς ενδιαφέρουσα μελέτη για την στρατηγική της Γερμανίας στα Βαλκάνια την περίοδο 1940-41 ("Η στρατηγική του Χίτλερ 1940-41").

Δεν θα επεκταθώ στο αντικείμενο του πονήματος (να αναφέρω μόνο ακροθιγώς ότι ανατρέπει την γενικώς παραδεκτή στην Ελλάδα άποψη ότι η Γερμανία δεν ενδιαφερόταν για τα Βαλκάνια και αναγκάστηκε να επέμβει για να βοηθήσει την Ιταλία), αλλά στον συγγραφέα (Martin Van Creveld).

Επειδή με εντυπωσίασε ο λόγος του, ερεύνησα περισσότερο γι' αυτόν και οδηγήθηκα σε άλλες ατραπούς της σκέψεώς του.

Το 1982, είχε συγγράψει μία συγκριτική μελέτη για τις επιδόσεις του γερμανικού και του αμερικανικού στρατού στο ευρωπαϊκό θέατρο επιχειρήσεων του Β΄ ΠΠ (Fighting Power: German and U.S. Army Performance, 1939-1945), ίσως επηρεασμένος από την τότε έντονη συζήτηση στις ΗΠΑ για το νέο στρατιωτικό τους δόγμα.

Δυστυχώς το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε στα ελληνικά, αλλά εντόπισα μία συνοπτική του παρουσίαση στο πολύ αξιόλογο ιστολόγιο "Βελισάριος-21".

Η ειδοποιός διαφορά που επισημαίνεται στην εργασία αυτή, ως το στοιχείο που διέκρινε τους δύο στρατούς, ήταν η νοοτροπία τους, με τους Γερμανούς να δίνουν σημασία στην πρωτοβουλία των υφισταμένων κλιμακίων τους, ενώ τους Αμερικανούς να έχουν υιοθετήσει ένα αυστηρότερο πρότυπο διοικήσεως, με βάση την πιστή εκτέλεση των διαταγών από την ιεραρχία.

Ορμώμενος από τα συμπεράσματα αυτά, κατέληξα σε σειρά άρθρων που ασχολούνται με την αντιπαραβολή δύο μεθόδων πολέμου: του "Πολέμου Ελιγμών" ("Maneuver Warfare") και του "Πολέμου Φθοράς" ("Attrition Warfare"). Να σημειώσω ότι οι ορολογίες δεν με βρίσκουν σύμφωνο, καθώς δεν αντιπροσωπεύουν επακριβώς το περιεχόμενο των εννοιών, αλλά, μην έχοντας να αντιπροτείνω καλύτερες, τις χρησιμοποιώ για λόγους συμφωνίας προς την βιβλιογραφία. [*]

Εν ολίγοις, ο "Πόλεμος Ελιγμών" προκρίνει την αποκεντρωμένη άσκηση διοικήσεως και την πρωτοβουλία, ενώ ο "Πόλεμος Φθοράς" στοχεύει στην λεπτομερή προετοιμασία όλων των πιθανών ενδεχομένων και σε κεντρική διεύθυνση. Παραπέμπω στα ακόλουθα κείμενα για πιο ενδελεχή μελέτη του ζητήματος.

• Γενική προσέγγιση του van Creveld (μεταφρασμένη). 
• Μέρος Α΄ 
• Μέρος Β΄ 
• Μέρος Γ΄
  

•  Γενικές προσεγγίσεις του William Lind.
• Η θεωρία του "πολέμου ελιγμών" 
• Μaneuver warfare and navies 
• Μaneuver warfare and navies (μεταφρασμένο)
  

• Άρθρο για την διαφορά σκέψεως Γερμανών και Αμερικανών στην αντιμετώπιση των Σοβιετικών, όπως αποτυπώθηκε σε επιτελική άσκηση επί χάρτου, με αντικείμενο την υπεράσπιση της διαβάσεως της Φούλντα (Fulda Gap).

• Συλλογή μελετών (κυρίως υποστηρικτικών, αλλά και επικριτικών) του "Πολέμου των Ελιγμών", σε ομότιτλο βιβλίο, από τις εκδόσεις Τουρίκη.
  

Το όλο θέμα μού κέντρισε σε υπερβολικό βαθμό το ενδιαφέρον, όχι μόνο λόγω ιστορικού/στρατιωτικού ενδιαφέροντος, αλλά και εξ αιτίας των προεκτάσεών του. Κάποια γενικότερα σχόλια επ' αυτού.

(α) Μια πολύ καίρια παρατήρηση είναι ότι τα στρατιωτικά διοικητικά πρότυπα Γερμανών και Αμερικανών αντίκεινται στην ευρύτερη συμπεριφορά των κοινωνιών αυτών. Οι τυπολάτρες έως παρωπιδικοί Γερμανοί έχουν μία πιο ελεύθερη και προσαρμοστική αντίληψη στον πόλεμο, εν αντιθέσει με τους συνήθως ευρύνοες Αμερικανούς, που στο στρατιωτικό πεδίο, όμως, διακατέχονται από μεγαλύτερη προσήλωση στο γράμμα των διαταγών.

(β) Η επιτυχία του "Πολέμου Ελιγμών" συναρτάται με την ποιότητα του προσωπικού. Εφ' όσον κυρίαρχο στοιχείο είναι η αποκεντρωμένη λήψη αποφάσεων και η πρωτοβουλία, είναι προαπαιτούμενο η ύπαρξη ευαρίθμων, ικανών ανθρώπων σε διάσπαρτες θέσεις, άλλως η ανάληψη πρωτοβουλιών μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική. Επομένως, υφίσταται το ενδεχόμενο η ποιότητα του διατιθεμένου προσωπικού να περιορίζει την επιλογή τρόπου διοικήσεως.

(γ) Οι δύο αυτές μέθοδοι διοικήσεως δεν περιορίζονται μόνο στο στρατιωτικό πεδίο και την διεύθυνση πολεμικών επιχειρήσεων, αλλά κάλλιστα μπορούν να βρουν εφαρμογή στο διοικείν μία εταιρεία ή ένα κράτος. Για παράδειγμα, το κυβερνητικό μοντέλο που εισήγαγε ο Μητσοτάκης έχει έντονα στοιχεία συγκεντρωτισμού. Άραγε συνιστά δείγμα ελλείψεως ποιότητος στο πολιτικό δυναμικό της χώρας, ή μαρτυρά έλλειψη εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού προς τους υφισταμένους του;

(δ) Το δίλημμα αν μία απρόβλεπτη ή χαοτική κατάσταση (όπως ο πόλεμος) μπορεί να αντιμετωπισθεί με λεπτομερή εκ των προτέρων ανάλυση, ή με καλλιέργεια της ικανότητας αποτελεσματικού αυτοσχεδιασμού είναι γενικότερο φιλοσοφικό και δεν άπτεται μόνο της συγκρίσεως των δύο υπό εξέταση μεθόδων.

Και κάποιες επισημάνσεις όσον αφορά τα καθ' ημάς στρατιωτικά δρώμενα.

(α) Η ήττα του 1922 είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα για την επίδραση του "κύκλου του Boyd" (παρατήρηση-προσανατολισμός-απόφαση-δράση ή OODA) στις πολεμικές επιχειρήσεις (επεξηγείται αναλυτικώς στο 1ο άρθρο του Lind). Η τουρκική διοίκηση που βρισκόταν επί του μετώπου ήταν πιο ευπροσάρμοστη στις διαμορφούμενες συνθήκες από την ελληνική, που περίμενε διαταγές από το στρατηγείο της Σμύρνης, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, σε συνδυασμό με την ευθυνοφοβία των στρατηγών του μετώπου (π.χ. Τρικούπης).

(β) Η επιτυχής απόκρουση της ιταλικής εισβολής το 1940, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απόφαση του ΓΕΣ (με το αναθεωρημένο σχέδιο ΙΒ-β) να αφήσει την πρωτοβουλία εκλογής αμυντικής γραμμής στον τοπικό διοικητή (Κατσιμήτρο), μετά από στάθμιση των συνθηκών, αντί να την επιβάλει εκ των προτέρων. Μάλλον η εμπειρία της Μικράς Ασίας (όλοι οι ανώτατοι αξιωματικοί του 1940 υπήρξαν βετεράνοι του 1922) υπήρξε καθοριστική. Σχετικό άρθρο για την αποκεντρωμένη ελληνική στρατιωτική διοίκηση στον πόλεμο του 1940 έχει γράψει ο Κων/νος Γρίβας (καθηγητής στην ΣΣΕ).

(γ) Διερωτώμαι ποιά είναι η κατάσταση στην ελληνική επιτελική σκέψη σήμερα [**] και κυρίως εν συγκρίσει με την αντίστοιχη τουρκική...

Τέλος, μερικές επισημάνσεις για τον ρόλο της γεωγραφίας στην ανάπτυξη της επιτελικής λογικής.

Τα κράτη της ενδοχώρας ("χερσαία") έχουν συνήθως καλύτερες επιδόσεις στον κατά ξηρά πόλεμο (π.χ. Γερμανία, Ρωσία), ενώ τα κράτη με ανεπτυγμένες τις θαλάσσιες επικοινωνίες ("ναυτικά") υπερισχύουν στην θάλασσα (π.χ. ΗΠΑ, Αγγλία). Το κλασικό αυτό δίπολο το συναντούμε ήδη από τον Θουκυδίδη (Αθήνα-Σπάρτη).

Σε μία τέτοια αντιπαράθεση υπερισχύει εκείνος που είτε θα προσαρμοσθεί γρηγορότερα στο προνομιακό πεδίο του αντιπάλου, είτε θα επιτύχει να μεταφέρει την σύγκρουση στο πεδίο που πλεονεκτεί.

• Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η Σπάρτη κατάφερε να επικρατήσει σε ναυμαχία, αφού επένδυσε συν τω χρόνω στο ναυτικό. Απ' εναντίας, οι Αθηναίοι δεν πέτυχαν αποφασιστική χερσαία νίκη.
• Στον Β΄ ΠΠ, η προσαρμογή των Αμερικανών στον χερσαίο πόλεμο υπήρξε καλύτερη από την ανορθόδοξη προσέγγιση των Γερμανών στον ναυτικό αγώνα (πόλεμος υποβρυχίων).
• Σήμερα, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον η προσπάθεια μίας παραδοσιακής χερσαίας δυνάμεως (Κίνα) να επεκταθεί στην θάλασσα, όπου κυριαρχούν οι ΗΠΑ, ναυπηγώντας με ταχυτάτους ρυθμούς (αδιανοήτους για την παραδοσιακή ναυπηγική βιομηχανία) και πρωτοποριακές μεθόδους (προκατασκευή) έναν μεγάλο στόλο (σχετικό άρθρο για την ραγδαία εισαγωγή σε υπηρεσία των κινεζικών αντιτορπιλλικών "Type-055").
  

 

[*]

Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν τον όρο "Auftragstaktik" για την μέθοδό τους, που θα αποδίδαμε στα ελληνικά ως "διοίκηση διά της αποστολής", που μάλλον είναι ακριβέστερος στην περιγραφή του εννοιολογικού περιεχομένου του "πολέμου ελιγμών".

[**]

Μου προξένησε τρομερό ενδιαφέρον μία πρωτότυπη μελέτη του υποστρατήγου ε.α. Πολυχρόνη Ναλμπάντη για την συσχέτιση Φυσικής και ελιγμού στον πόλεμο ("Η θεωρία της Φυσικής στην ερμηνεία του πολέμου/ελιγμού")!