Η Τουρκία, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, απετέλεσε μοναδική περίπτωση χώρας, καθώς κατόρθωσε να διατηρήσει την ακεραιότητα και την ουδετερότητά της, παρότι ευρισκόμενη σε νευραλγική γεωγραφική περιοχή.
Την πολιτική της αναλύει στο εξαιρετικό πόνημα "Ο επιτήδειος ουδέτερος" (τίτλος πρωτοτύπου "The evasive neutral" o Frank G. Weber (το βιβλίο κυκλοφορήθηκε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις "Θετίλη").
Ακολουθούν κάποια προσωπικά συμπεράσματα και παρατηρήσεις από την μελέτη του.
(1)
Το ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί από το βιβλίο (εφ’ όσον στον συγγραφέα δεν επετράπη η πρόσβαση σε τουρκικά αρχεία) είναι εάν οι μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της Τουρκίας εδράζονταν πράγματι σε επεκτατικές βλέψεις ή ήταν ένα πρόσχημα για την τήρηση της ουδετερότητος.
(2)
Ο συγγραφέας φαίνεται να στιγματίζει την τουρκική πολιτική ως ανειλικρινή, κάτι με το οποίο διαφωνώ παντελώς, καθώς τα κράτη έχουν τον δικό τους κώδικα συμπεριφοράς, διαφορετικό από αυτόν που ορίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις. Αδιαφορώ εάν οι Τούρκοι αθέτησαν υπογραφές ή υποσχέσεις ή δεσμεύσεις προς "συμμάχους". Με ενδιαφέρει ότι έθεσαν υπεράνω όλων το δικό τους συμφέρον και όχι τα συμφέροντα τρίτων.
(3)
Η Τουρκία, αναλόγως των συνομιλητών και των συγκυριών διαπραγματευόταν παραχωρήσεις προς κάθε κατεύθυνση: στα Βαλκάνια (είχε ζητήσει από τους Γερμανούς την παραχώρηση της Αλβανίας και της Θεσσαλονίκης με το πρόσχημα ότι οι Ιταλοί δεν επέδειξαν ικανοποιητικές στρατιωτικές επιδόσεις), στο Αιγαίο, στην Μ. Ανατολή (πετρελαιοπηγές Ιράκ, Συρία και Κύπρος), στον Καύκασο (τουρκόφωνες περιοχές).
(4)
Αποδεικνύεται περίτρανα ότι ο "Άξονας" δεν λειτουργούσε καθόλου ως συμμαχία, παρά ως παράλληλες πορείες κρατών με παρόμοια κυρίαρχη ιδεολογία. Η Ιαπωνία όχι μόνο δεν βοήθησε τις προσπάθειες των Γερμανών να προσεταιριστούν τον αραβικό κόσμο, αλλά και τις υπονόμευσε, διότι προσέβλεπε και η ίδια σε επικράτησή της σε μία ζώνη επιρροής που θα διέτρεχε όλη τη ΝΑ Ασία και θα κατέληγε στον Περσικό Κόλπο. Η αλαζονεία των δυνάμεων του "Άξονα" ήταν τέτοια που θεωρούσαν βέβαιη την επικράτησή τους και μοίραζαν τον κόσμο σε σφαίρες επιρροής πριν καν έχουν έστω ενδείξεις για την στρατιωτική επικράτησή τους.
(5)
Φαίνεται ότι η Βαλκανική εκστρατεία των Γερμανών (επιχείρηση "Μαρίτα") δεν ήταν η κύρια αιτία της χρονικής αναβολής για την επιχείρηση κατά της Ρωσίας ("Μπαρμπαρόσα"). Την ίδια περίοδο η Γερμανία διαπραγματευόταν με την Τουρκία κοινή εκστρατεία και ανέμενε την θετική απόκριση της τελευταίας. Μάλιστα οι Τούρκοι είχαν το θράσος να καυχηθούν στους Άγγλους πως τους οφείλουν ευγνωμοσύνη διότι αυτοί έπεισαν τους Γερμανούς να στραφούν ανατολικά κι έτσι να περιοριστεί η πίεση που υφίσταντο!
(6)
Καταρρίπτεται ο εν Ελλάδι μύθος ότι η Τουρκία δεν ενδιαφερόταν για την Κύπρο μέχρι την στιγμή που την ενέπλεξε η Αγγλία (τη ανοχή της Ελλάδος) στην τριμερή διάσκεψη του Λονδίνου, το 1955. Η Τουρκία διαπραγματευόταν την "επιστροφή" της Κύπρου από την Αγγλία, προκειμένου να συμμαχήσει μαζί της, προσέκρουσε όμως στην σθεναρή άρνηση του Τσώρτσιλ.
(7)
Στο βιβλίο καταγράφεται η υστέρηση της γερμανικής πολιτικής έναντι των Άγγλων. Ενώ οι Γερμανοί ήταν ανώτεροι στρατιωτικά, δεν είχαν σαφή και ενιαία πολιτική σε πολλά κρίσιμα ζητήματα (Τουρκία, Άραβες, Ρωσία). Η διάσταση μάλιστα απόψεων και κινήσεων διαφόρων υπηρεσιακών παραγόντων μεγάλωνε όσο διαφαινόταν η ήττα της Γερμανίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πρεσβευτής στην Τουρκία φον Πάπεν, ο οποίος πολλές φορές ακολουθούσε δική του πολιτική, αντίθετη στις υποδείξεις του υπουργείου εξωτερικών.
(8)
Η τουρκική πολιτική είναι εξελισσόμενη και μαθαίνει από τα λάθη της. Έτσι, μετά την παρ’ ολίγον καταστροφική απόφασή της να επιλέξει εσπευσμένως στρατόπεδο στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άλλαξε στάση και κινήθηκε με μεγάλη προσοχή. Αυτό το χαρακτηριστικό το έχει διατηρήσει έως σήμερα: δεν κάνει καμία παράτολμη κίνηση εκτός εάν είναι απολύτως βέβαιη ότι θα έχει εξασφαλισμένο όφελος (π.χ. Κύπρος 1974).
Αντιθέτως η Ελλάδα διακατέχεται από σύνδρομο τυχοδιωκτισμού. Εμπλέκεται με στρατιωτικά μέσα, χωρίς προσυμφωνημένο όφελος (1912, 1919, 1940). Παρά τις πολύ καλές επιδόσεις της στον πολεμικό τομέα, οι πολιτικοί μας αδυνατούν να εκμεταλλευτούν τις στρατιωτικές επιτυχίες. Στο βιβλίο καταγράφεται και η πρώτη επίσημη διεκδίκηση ανταλλαγμάτων από τους Άγγλους για την συνεισφορά μας, σε ομιλία του πρωθυπουργού Τσουδερού (Β. Ήπειρος, Δωδεκάνησα, Κύπρος). Παρά την ενόχληση των Άγγλων για τις διεκδικήσεις αυτές η ελληνική πολιτική δεν μετεστράφη ούτε κατά κεραίαν, προκειμένου να εκβιάσει καταστάσεις.
(9)
Η Ελλάδα παρουσιάζει τελείως αντιδιαμετρική ως προς την Τουρκία νοοτροπία, στην εξωτερική της πολιτική. Συνηθίζει να συμπεριφέρεται ως υποτελές προτεκτοράτο, όπως καταμαρτυρούν και τα δόγματα Κουμουνδούρου ("μικρά πλην τίμιος Ελλάς") και Πιπινέλη ("η Ελλάς είναι πολύ μικρή χώρα για να έχει ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική"), η δε Τουρκία, παρά την απεμπόληση του οθωμανικού παρελθόντος της (τουλάχιστον μέχρι την εποχή Ερντογάν), διατηρεί μία αυτοκρατορική συμπεριφορά.
Η εξήγηση που προκρίνω για την διάσταση αυτή είναι η διαφορά στις ιδρυτικές συνθήκες κάθε κράτους. Το ελλαδικό δημιουργήθηκε εξ αρχής ως προτεκτοράτο, αφού οι σκοποί της Επαναστάσεως του 1821 δεν ευοδώθηκαν και το κίνημα ποδηγετήθηκε από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Στην μετέπειτα ηγετική τάξη κυριάρχησαν είτε πράκτορες ξένων συμφερόντων είτε μικρά αναστήματα πολιτικών που προσέφεραν εκδουλεύσεις στους "μεγάλους" (αυτό τεκμαίρεται και από τις ονομασίες των πρώτων κομματικών σχηματισμών: αγγλικό, γαλλικό, ρωσικό). Απ’ εναντίας, στην Τουρκία το επαναστατικό κίνημα του Κεμάλ, παρά τις αρχικές αντιξοότητες, επέτυχε πλήρως τους σκοπούς του και εκ των οπαδών του στελέχωσε την ηγέτιδα τάξη του νέου κράτους, μία τάξη η οποία θεωρούσε πως δεν χρωστούσε την εξουσία της σε ξένη επέμβαση.
(10)
Αυτό που πρέπει να μας απασχολήσει είναι η ισχύς που προσδίδει στην Τουρκία η γεωγραφική της θέση και διαμόρφωση. Με εξαίρεση την Αν. Θράκη και τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος, είναι μία συμπαγής χώρα, από την οποία δεν μπορείς να αποσπάσεις κάποιο εδαφικό όφελος. Κάθε τέτοια προσπάθεια θα είχε συνέπεια την επέκταση των στρατιωτικών επιχειρήσεων σε όλη την τουρκική επικράτεια, συνεπαγόμενη μεγάλο όγκο απαιτούμενων δυνάμεων και κόστος (π.χ. Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922). Αυτός ήταν ένα παράγοντας που απέτρεψε τους αντιμαχομένους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου να καταλάβουν την Τουρκία. Αντιθέτως η διασπορά της ελληνικής επικράτειας και η έλλειψη στρατηγικού βάθους καθιστά την Ελλάδα ευάλωτη, ακόμη και σε απλό ναυτικό αποκλεισμό.
Μία πιθανή πολιτική εξουδετερώσεως των γεωπολιτικών πλεονεκτημάτων του αντιπάλου θα έπρεπε να κινηθεί σε 2 άξονες: αφ’ ενός στην επέκταση της επιρροής μας στην βαλκανική ενδοχώρα μέσω πολιτιστικής και οικονομικής διεισδύσεως, ώστε να αυξηθεί το στρατηγικό μας βάθος, αφ’ ετέρου στην δημιουργία ισχυρότατου πολεμικού στόλου, ικανού να κυριαρχήσει σε όλη τη ΝΑ Μεσόγειο, ώστε να έχουμε δυνατότητα επιρροής στα μεσανατολικά πράγματα, αλλά και δυνατότητα ναυτικού περιορισμού της Τουρκίας. Συν τοις άλλοις ισχυρός στόλος θα περιόριζε την απειλή αποκλεισμού ή περιορισμού από τις μεγάλες δυνάμεις (π.χ. απειλή αποκοπής Κρήτης 1940, αποκοπή Κύπρου 1974).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δεν επιτρέπονται νέα σχόλια.